BETONARME KALIP VE İSKELE SİSTEMLERİ
Betonarme yapılar içinde prekast ve prefabrikasyon üretim teknikleri, çok sayıda tıpkı üretimi bir merkezde toplu halde üretmek için kullanılan sistemlerdir. Bu üretim tekniği, çok tekrar, iklim, süre, maliyet ve tasarlanan yapının gereklerine göre oluşmuştur. Prekast ve prefabrikasyon dışında kalan yapılarda ise, beton dökme işlemi şantiyede gerçekleştirilir. Betonun başlangıçta yüksek yoğunluklu ve sıvı kıvamda olması, onu biçimlendiren ve koruyan gereçlerin kullanılmasını gerektirmiştir. Bu amaçla kullanılan gereçler (yani, kalıp ve iskele) kullanım tekrar sayısı ile yapının biçimsel ve yapısal özellikleri dikkate alınarak zamanla sistemlere dönüşmüştür. Kalıp ve iskelelerin sistemlere dönüşmesi süreci, sanayi kültürünün de önemli katkısıyla bugün de gelişimini sürdürmektedir. Yani, bu konuda henüz son söz söylenmemiştir.
KALIP VE İSKELE SİSTEMİ İLE YAPI TASARIMI (PROJE) İLİŞKİSİ
Kalıp ve iskele sistemleri bir yandan yapım süresi, maliyet ve yapının kalitesini etkilerken diğer yandan yapıların tasarımında da kendi kısıtlarını tasarımcıya kabul ettirmiştir. Hatta kalıp ve iskele sistemlerinin gelişme sürecinde, yapı tasarımı (projesi) ile yapı üretiminin ilintisi bazen öyle sonuçlara ulaşmıştır ki, yapının biçimlenmesini doğrudan doğruya üretim tekniğinin kendisi belirlemiştir.
Yapının tasarımı aşamasında, yaygın kullanılan kalıp ve iskele sistemlerinin bilinmesinin önemi çok büyüktür. Kaldı ki, ülkemizin gelişmekte olması, yapı üretiminin toplam üretim içindeki büyüklüğü ve kıt kaynaklarla yaşıyor olmamız, mimar ve mühendislerimizin bu konudaki duyarlılığının artırmasını gerektirmektedir. Her yapının sadece biçimsel endişelerle birer prestij yapısına dönüştürme keyfiliğinden kurtarılması gerekmektedir. Bu da, akılcı ve ekonomik yapılar üretmenin gereğidir. Gelişmiş kalıp ve iskele sistemi seçmek, yapı maliyeti ve yapı üretim sürecinin kısalması yanı tasarruf demektir.
KALIP VE İSKELE SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Kalıp ve iskele sistemlerinin sınıflandırılması, günümüzde yaygın olarak kullanılan sistemleri değerlendirerek olanaklıdır. Aksi halde, konunun özel çözümleri içine alacak biçimde ele alınması halinde, sınıflandırma mantığını kurmak oldukça güç olacaktır, bu nedenle, uluslararası ihale şartnamelerinde, sistem öngörme yerine, üretilecek betonda elde edilecek yüzeyin özelliklerinin tanımı yapılarak sorunun çözümlenmesi yoluna gidilmiştir. Bu yaklaşım, kalıp sistemlerinin gelişiminde her türlü öneriye açık bir yaklaşımdır. Bayındırlık Bakanlığı bu konuda ne yazık ki, gerekli uyumu gösterememiştir. Bugün hala eski kalıp tanım ve analizleriyle ihale yapılmaktadır. Oysa, en azından kalıp ve isketenin çok tekrarlı olacağı büyüklükteki yapılarda, bu esneklik gösterilmeli ve gelişmiş kalıp ve iskele sistemlerinin kullanılması özendirilmelidir. Ülkemizde yaygın olarak adına mühendislik yapılan dediğimiz yapılarda ise, mimarın biçim kaygıları geri planda kalmaktadır. Silo, köprü ayağı, termik santral bacası, baraj, arıtma tesisi... benzeri yapılar bu guruba girer. Bu tür yapılarda üretim sürecinin neredeyse tamamını kalıp ve iskele sistemleri belirler. Kalıp ve iskele sistemlerinin sınıflandırılması daha çok kullanma biçimine göre yapılmaktadır. Buna göre, kalıp ve iskele sistemlerini dört ana gurupta toplayabiliriz.
1 - EL İLE KURULUP SÖKÜLEN SİSTEMLER
Bu grupta yer alan kalıplar modüler kalıp panolarından, kalıp iskeleleri de modüler elemanlardan oluşur.
Kalıplar : Modüler panolar, genellikle altyapı, temel gibi yapı kısımlarında kullanılır. Ağırlıklarının ve boyutlarının insan eliyle kurulup sökülmeye elverişli olması gerekir. Pano taşıyıcı yapısının metal, yüzeyinin kontraplak (piywood) olmasının iki önemli yararı vardır. Panolar hafifler ve yüzeyinin değiştirilmesi mümkün olur. Böylelikle, panonun yalnızca yüzey kaplaması değiştirilerek kalıp yenileme maliyeti düşürülmüş olur. Metal çerçeveli panoların yüzeyi bozulursa, panonun tamamı atılır. Buna karşılık, kontraplak (plywood) yüzeyli panolar yüzeyi değiştirilebilir ancak, tekrar kullanma sayısı düşüktür. Modüler kalıpların bir türü de elle tırmandırılarak kullanılabilir. Bu türde, tırmanma aksesuarı kalıbın üzerinde olup, insan gücü ile kurulup sökülebilecek büyüklükte parçalardan oluşmuştur.
Kalıp İskeleleri : Kalıp panoları gibi iskeleler de modüler parçalardan oluşur. Metal boru ya da özel olarak üretilir. Taşıtılacak döşeme yüküne ve yüksekliğine göre, dikme taşıma sınırının büyütülmesi önemli tasarruf sağlar. Sistemi oluşturan düğüm noktalarının kolay işleyen, yeterli dayanımda olması istenir.
Tekil Elemanlar : Ayarlı dikme, dikme sehpası, kiriş payandası... gibi gereçler, kalıp sisteminin erişemediği özel yerlerde ya da klasik ahşap kalıp ve kalıp iskelesi olarak kullanılır.
2 - VİNÇ İLE KULLANILAN SİSTEMLER
Bu grupta yer alan kalıplar ön montajlı modüler kalıp elemanlarından, kalıp iskeleleri de ön montajlı modüler elemanlardan oluşur.
Vinç ile Kullanılan Kalıplar : Vinçle kullanılan sistemlere çoğunlukla tırmanır kalıp ya da vinçle tırmanır kalıp denir. Bu grupta yer alan kalıplar, tek parçalı ya da yüzey, taşıyıcı ızgara ve kuşak gibi elemanlarla kurulan büyük panolardan oluşur. İnsan gücü yerine vinçle kurulup sökülmesine karşılık, işçiliği azaltma-sı, daha az gergi ile kurulması nedeniyle tercih edilir.
İskeleler : Bu grupta yer alan iskeleler ise, çerçeve ve çubuk metal elemanlardan oluşur. Ön montajdan sonra, kuleler halinde vinçle kullanılır.
Kalıp ve İskele Birarada : Bu grupta yer alan sistemler arasında, döşemeler için masa kalıp sistemi, perde ve döşeme için tünel kalıp sistemi yaygın olarak uygulanan sistemlerdir. Ancak, bu sistemler büyük boyutlu ve sıkça sökülmesi olanaksız parçalardan oluştuğu için yapılar taşıyıcı yapısının kalıp sistemine uygunluğu ve kurma, sökme trafiği çok iyi irdelenmelidir.
3 - KENDİ TIRMANAN SİSTEMLER
Bu grup kalıplar vinç kurulmasında zorluklar olması ya da mevcut vinçIerin erişme şansının olmadığı zorunlu hallerde, yüksek yapılar için kullanılır. Tırmanır kalıp modülleri mekanik ya da hidrolik tırmanma donanımlıdır. Ön montaj ve son kalıp sökme aşamaları iyi irdelenmelidir.
4 - KAYAR KALIPLAR
Kayar kalıp kavramı genellikle tırmanır kalıpta karıştırılır. Daha önce de belirtildiği gibi silo, köprü ayağı, termik santral bacası benzeri yapılar bu gruba girer. Kayar kalıplar, betonda bırakılan tırmanma çubuklarına tutunarak mekanik ya da hidrolik krikolarla kalıbın kaydırılması ilkesiyle çalışır. Uzmanlık konusudur. Bilgili, deneyimli kadro ve özel teçhizat gerektirir.
Etiketler : kalıp, iskele