İKLİM ÖZELLİKLERİNE GÖRE RENK TASARIMI YAPMAK

Doğada var olan renkler doğru bir şekilde kullanıldıkları zaman gerçek özelliklerini ortaya koyarlar. Şunu biliyoruz ki renklerin insanlar üzerinde olumlu veya olumsuz psikolojik etkileri bulunmaktadır. İklimler ve binaların mimari şekilleri, renklerin belirlenmesinde önemli birer faktördür. Koyu renklerin ışığı daha fazla çektiğini, açık renklerin ışığı daha fazla yansıttığını düşünecek olursak sıcak ve soğuk iklim bölgelerinde nasıl bir tercih yapmamız gerektiği kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.

Sıcak İklim Bölgeleri : Yazları sıcak ve yağışsız kışları ılıman ve yağışlı geçen iklime sıcak iklim denir. Sıcak iklim kuşağına sahip olan bölgelere de sıcak iklim bölgeleri denir. Bu iklim özelliklerine sahip olan bölgelerin ortak özelliği genel olarak sıcak olmalarıdır. Ancak yağış bakımından çok büyük farklılıklar gösterebilir. Çünkü dünyada yağışın en az ve en çok olduğu yerler sıcak iklim bölgeleridir. Sıcak iklim ülkemizde en hâkim şekilde Güneydoğu Anadolu bölgesinde görülür. Yazlar çok sıcak kurak ve kışlar yer yer soğuk ve kısa geçer. Akdeniz ikliminin hâkim olduğu bölgelerde de sıcak iklim özellikleri görülür. Akdeniz bölgesi ve Ege kıyılarında Akdeniz iklim tipi hâkimdir. Sıcaklık ortalamaları, yıllık 18–19 derece arasındadır. Güney Marmara ile Trakya’nın büyük bir bölümünde ise bozulmuş Akdeniz iklim tipi daha hâkimdir. Yıllık sıcaklık ortalaması 12–15 derece arasındadır.

Geleneksel konut mimarimizde iklim özellikleri önemli bir etkendir. Bu nedenle bölgelere göre farklılıklar göstermektedir. Sıcak iklimin hâkim olduğu bölgelerde konutlar rüzgâra hâkim yönde yapılır. Böylece kalın taş duvarları sayesinde yaz aylarındaki sıcaklığın etkisi hafifletilmiş olur. Genel olarak konut mimarisi giriş, ara kat ve üst kat şeklinde şekillenmiştir. Sıcağın etkisini azaltmak amacıyla pencereler küçük, oda tavanları ise yüksek yapılır. Böylece hava sirkülasyonu sayesinde sıcağın etkisi azaltılmış olur. Akdeniz ikliminin hâkim olduğu Ege ve Akdeniz bölgesinde evler açık sofalıdır. Oran olarak yaklaşık kapalı mekânların alanı kadar açık mekân oluşturulmuştur. Zemin katın bahçeye dönük yönü açık bırakılmış, iç dış mekân bütünleşmesi sağlanmıştır. Karasal Akdeniz ikliminin hâkim olduğu Güney Doğu Anadolu bölgesinde ise kışları yağışlı ve soğuk, yazları ise kurak ve çok sıcak geçer. Bu yöredeki evlerin düzenini, büyükçe bir avlu etrafında yer alan eyvanlı mekânlar sağlar. Düz arazide odalar için genellikle uygun yön doğu ve güneydir. Ancak Kuzey Anadolu yerleşim yerlerinde batı yönü de uygun sayılabilir. Sofa için uygun yön batı, doğu ve güneydir. Eğimli arazilerde manzaraya yönelme, genellikle arazinin alçalarak yayılmasının sağlandığı geniş görüş alanı yönündedir. Yön elverişsiz olsa bile odaların ya da sofanın manzaraya dönük olması, Anadolu evinin değişmez ilkesidir. Elverişsiz yönün etkileri, uygun ayrıntı çözümleriyle giderilir. Ancak değişen koşullarla beraber konut yapımında da değişiklikler ortaya çıkmıştır. Artan nüfus ve şehirleşmeyle beraber konutlar bağımsız ve birkaç katlı olmaktan çıkıp çok katlı apartmanlar hâlini almıştır. Konutlardaki bu değişime rağmen iklim özelliklerinin etkisi önemini kaybetmemiştir. Çok katlı binalarda özellikle yaz akşamları oturmak için geniş balkonlar ön plana çıkmıştır. Eski konut mimarimizde var olan kalın duvarların yerini bugün çeşitli yalıtım malzemeleri kullanılan duvarlar almıştır. Bina cepheleri yine güneşin etkisine göre planlanmaktadır.

Dış cephe rengi belirlenirken iklim koşullarını da göz önünde bulundurmalıyız. Sıcak iklimlerde dış cepheyi mümkün olduğunca açık renklere boyamak hem boyanın daha uzun ömürlü olmasını sağlar hem de ışığı yansıtarak duvarların fazla ısınmamasına yardımcı olur. Ayrıca güneşin hâkim olduğu bir iklimde yoğun yani koyu renklerin kullanılması kısa sürede solmalarına sebep olur. Bir diğer olumsuz durum da koyu renklerin açık renklere göre ısıyı fazla çekmelerinden dolayı daha fazla nem kaybına uğramalarıdır. Bu iklim bölgelerinde en fazla öne çıkan renkler ağırlıklı olarak beyaz ve kırık beyaz tonlarıdır.

Soğuk İklim Bölgeleri : Kışları soğuk yazları serin olan iklimin hâkim olduğu bölgelerdir. Karasal iklimin görüldüğü bölgelerde soğuk iklim hâkimdir. Enlem ve yükselti farkı nedeniyle üç farklı iklim tipine ayrılır. İç Anadolu, İç Batı Anadolu, Göller Yöresi ve Ergene havzasında görülen tipine İç Anadolu tipi denir. Yazlar sıcak, kışlar ise soğuk ve kar yağışlı geçer. Güneydoğu Anadolu bölgesinde görülen iklim tipine ise Güneydoğu Anadolu iklim tipi denir. Türkiye’nin en sıcak iklim bölgesidir. Doğu Anadolu bölgesinde görülen iklim tipinde ise karasal iklim daha hâkimdir. Kışlar çok soğuk karlı ve uzundur. Yazlar serin ve kısa geçer.

Yarı kurak karasal iklimin etkisi altındaki İç Anadolu Bölgesi evleri genellikle iç sofalıdır. Kışları soğuk ve yağışlı, yazları serin olan Doğu Anadolu bölgesinde sofa oldukça küçülmüş ve “divanhane” adını almıştır. Mekânlar küçük pencerelidir ve güneşli yönlerin tercih edildiği evler çoğunluktadır. Günümüz kent mimarisinde ise geleneksel konutlardan uzaklaşılmış olmasına rağmen soğuk iklim bölgelerinde yaşam genellikle kapalı alanlarda geçtiği için açık alanlar ve balkonlar sıcak iklim bölgelerindeki kadar geniş ve büyük değildir. Geleneksel Türk konut mimarisine bağlı kalmakla beraber iklim koşulları bir yerin mimari yapısını da etkiler. Konut tipleri, yapı malzemeleri iklim koşullarına göre belirlenir. Kar yağışının etkili olduğu soğuk iklim bölgelerinde dik çatılı konutlar yapılmaktadır. Geleneksel mimarimizde var olan bir uygulama da odaların yazlık ve kışlık diye ayrılmalarıdır. Yaz odaları kuzey taraflara, kış odaları ise güneye bakan taraflara yerleştirilir.

Soğuk iklim bölgelerinde dış cephelerin boyanmasında sıcak iklimlere göre daha koyu renkler tercih edilmelidir. Koyu renkler güneş ışınlarını emerek gün boyu duvarların sıcak kalmasını sağlar. Bu nedenle soğuk iklim bölgelerinde kırmızı, sarı, turuncu, kahverengi gibi renklerin değişik tonları tercih edilmelidir. 

Ilıman İklim bölgeleri : Yıllık sıcaklık farkının az olduğu bölgelere denir. Karadeniz ikliminin hâkim olduğu Karadeniz ile Marmara bölgesinde görülür. Yazlar serin ve yağışlı, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Karadeniz iklimi yer şekillerinin farklılıklarından dolayı üç farklı tipte kendini gösterir. Doğu Karadeniz tipi; dağların kıyıdan hemen yükselmesi, uzanış yönleri ve bunların yağış getiren rüzgârlara dönük olması gibi etkenlerden dolayı en fazla yağış alan iklim tipidir. Orta Karadeniz tipinde; dağlar kıyıdan uzaklaştığı için yaz ve kış sıcaklıkları Doğu Karadeniz ile aynı olmasına rağmen yıllık yağış miktarı düşüktür. Batı Karadeniz tipinde ise kar yağışı ve don olayı daha fazla görülür. Yaz ve kış sıcaklıkları ile yıllık yağış ortalaması daha düşüktür. Marmara’nın büyük bir bölümü de bu iklim etkisi altındadır.

Güneye göre kış aylarının daha soğuk oluşu, sofanın kapalı konuma gelmesini sağlamıştır. Karnıyarık iç sofa, orta sofa tipleri yaygındır. Ancak bu tek geçerli kural değildir. İklimi daha yumuşak olan Doğu Karadeniz 'de, evlerin içinde açık sofalılara rastlanabilmektedir. Sıcak iklim bölgelerinde açık renkler, soğuk iklim bölgelerinde koyu renklerin kullanılması güneşin etkileri bakımından önemlidir. Ancak ılıman iklim bölgelerinde yağışlardan, nemden ve bulutluluk oranının yüksek olmasından kaynaklanan güneşli gün sayısı azdır. Bu nedenle dış cephe boyamalarında açık veya koyu tonlar tercih edilebilir.

MİMARİ ÖZELLİKLERE GÖRE RENK TASARIMI YAPMAK

Küçük Binalar : Bu binalarda oturanlar bağımsız olduğundan yapacakları renk tasarımları da bağımsız olarak yapılır. Genelde müstakil olarak yapılan birkaç katlı evlerdir. Betonarme olarak yapılabileceği gibi ahşap kâgir olarak da yapılabilir. Geleneksel yöre mimarisine göre yapılabileceği gibi dubleks veya tripleks şeklinde villalar olarak da yapılabilir. Bunların dışında apartman şeklinde ancak kat sayısı az olan binalar da mevcuttur. Cephelerinde cumba veya balkon uygulaması bulunabilir. İklim koşullarına göre pencereler büyük veya küçük olacak şekilde yapılır. Bu tür binalarda girişlerde veranda uygulaması da yapılabilir. Küçük binaların dış cephelerinin boyanmasında kullanılan renkler birbirleriyle yüksek kontrast oluşturuyorsa bu durum binayı olduğundan da küçük gösterir. Bu nedenle küçük binaları olduğundan daha büyük göstermek istediğimizde mümkün olduğunca birbirine yakın ve açık renkler tercih edilmelidir. Duvar cephelerinde kullandığımız boyaya uygun tonda bir boya ile pencere kasaları ve diğer detayları (söve gibi) boyamak yapılabilecek en doğru uygulamadır. Tamamen koyu tonlarda boyanmış bir yapı dikkat çekmeyen ve göze batmayan bir görüntü oluşturur. Evlerin giriş kapıları tüm binanın odağını teşkil eder. Bu nedenle bina giriş kapılarına ve pervazlarına vurgulayıcı bir renk uygulamak girişin tamamen ön plana çıkmasını sağlar. Bu uygulama büyük küçük bütün binalar için geçerlidir. Binaların mimari tarzı ne kadar sade ise kullanılacak renk sayısı da o kadar az olmalıdır.

Büyük Oturumlu Yüksek Olmayan Binalar : Binalar oturum şekline göre farklılık kazanır. Oturum şekline göre renk tasarımı yapılır. Geniş alana oturtulan ancak çok yüksek olmayan binalardır. Cephe genişlikleri oldukça büyüktür. Aynı kat üzerinde birden fazla daireler vardır. Ancak bu her zaman böyle olmayabilir. Konak ve yalılar gibi binalarda büyük oturumlu olarak yapılır ancak tek daireli müstakil binalardır. mar uygulaması gereği yüksek bina yapmanın mümkün olmadığı durumlarda geniş alan üzerine az katlı binalar yapılabilir. Bu tür binalar genellikle yan yana sıralanmış dairelerden oluşur. En dış kenardaki daireler haricinde diğer dairelerin sadece iki cepheleri açıktır. Balkonlar ön ve arka cephelere sıralanmış şekilde yapılır. Bu tür binalarda iki veya daha fazla giriş bulunmaktadır. Bazı uygulamalarda ise aynı katta ikiden fazla daire bulunmaktadır. Bu gibi durumlarda her dairenin en az iki cephesinin açık olması sağlanır. Cephe duvarları geniş, yüksekliği az olan binaların boyanmasında görünümde denge sağlayabilmek için dikey elemanlarda ya da dikey doğrultuda ön plana çıkan çarpıcı renkler kullanılması binanın olduğundan yüksek görünmesine neden olur. Belirleyeceğimiz renklerin varsa çatı kaplama elemanları ile uyumlu olmasına dikkat etmeliyiz. Mimari özelliğe göre değişmekle beraber cephelerin boyanması için en az iki renge ihtiyaç vardır. Bu tür binalarda da duvar renkleri ile pencere ve diğer ayrıntılar arasında farklı tonlarda renkler kullanılması göze daha hoş bir görüntü oluşmasını sağlar.

Büyük Oturumlu Yüksek Binalar : Farklı gruplar ve kişiler tarafından kullanılıyor olmaları ve çevre ile uyumlu olmaları göz önüne alınarak renk tasarımı yapılır. Geniş alana oturtulmuş her katında iki veya daha fazla daireler bulunan binalardır. Kent mimarisi ile beraber ortaya çıkmış olup aynı alan üzerinde daha fazla konut ihtiyacını gidermek amacıyla yapılır. Aynı bina üzerinde bağımsız daireler bulunduğu için her daire cephesinin açık olması gerekmektedir. Özellikle farklı dairelere ait balkonların birbirlerine yakın olmamaları gerekir. Mimari tarzı sade olan binalarda kullanılacak renk sayısı azdır. Çok hareketli mimari detayları bol olan bir cephede beş altı renk kullanılarak detaylar ön plana çıkarılır. Dış cephelerin boyanmasında en az iki renge ihtiyacımız olduğunu varsayarsak uygulayabileceğimiz belli başlı renk kombinasyonları şunlardır.

Monokromatik kombinasyon: Bu uygulama tek rengin farklı tonlarının bir arada kullanılması ile yapılır (toz mavisi renginin yanında koyu mavinin kullanılması gibi). 

Komşu renkler kombinasyonu: Bu sistemde birbirine yakın renkler bir arada kullanılır. Örneğin mavi, eflatun, mavi–yeşil birbirine yakın üç renktir. Açık tonları bir arada kullanıldığında ferah bir hava yaratır.

Tamamlayıcı renkler kombinasyonu: Bu renk şemasında ise birbirine zıt renkler kullanılır. Bunlar temel olarak kırmızı-yeşil, turuncu–mavi, sarı–mor kombinasyonlarıdır. 

Bu kombinasyonları iklim ve çevre faktörlerini de dikkate alarak bütün binalarda uygulayabiliriz. Binaların dış cephelerinde dikey yönde çizgisel vurgular oluşturmak her ne kadar binayı olduğundan yüksek gösterse de geniş oturumlu yüksek binalarda bu vurguyu uygulamak estetik bir görüntü yaratır. 

Küçük Oturumlu Yüksek Binalar : Farklı gruplar ve kişiler tarafından kullanılıyor olmaları ve çevre ile uyumlu olmaları göz önüne alınarak renk tasarımı yapılır. Dar alana oturtulmuş çok katlı binalardır. Genellikle iş merkezi veya şirketlerin yönetim binaları olarak yapılan çok katlı binalardır. İç alanı ofis ve bürolar şeklinde tasarlanmış, cepheleri genellikle balkonsuz binalardır. Son yıllarda dış cepheleri daha çok alüminyum levhalar ile kaplanmaktadır. Bütün iç mekânlar güneş ışığını alacak şekilde inşa edilir. Dış cephe duvarları dar ve çok katlı olduğu için olduğundan daha yüksek görünür. Bu tür binalarda krem veya sarı tonların kullanılması binayı olduğundan daha geniş gösterecektir. Ayrıca yatay elemanlarını ön plana çıkaracak şekilde boyamak da binanın olduğundan daha kısa görünmesini sağlar.

Özel Projelendirilmiş ( Kuleler, Anıtlar vb.) Binalar : Estetik açıdan çevre ile uyumlu olmaları göz önüne alınarak renk tasarımı yapılır. Anıtlar, genellikle heykel ya da çeşitli biçimlerdeki yapılardır. Anıtın amacı; bir kişinin, olayın ya da tarihsel bir dönemin anısını canlı tutmaktır. Dünyanın pek çok ülkesinde, meydan ve caddelerde tek bir kişinin anısına dikilmiş anıtlara rastlanır. Ankara ve Türkiye'nin öteki kentlerindeki Atatürk anıtları buna en güzel örnektir. Ayrıca milletlerin tarihinde dönüm noktası niteliğindeki günler, kazanılan zaferler ve yaşanılan acıları simgeleyen anıtlar da mevcuttur. Çanakkale Anıtı bunun en güzel örneğidir. Türk anıtlarının tarihi, İslam öncesi döneme kadar gider ve ilk anıt örneklerine Orta Asya’da rastlanır. Bunlardan günümüze ulaşmış olan en ünlü anıt Orhun Anıtı'dır. Eski Türklerde alp denen savaşçıların ve yiğitlerin mezarının kenarına dikilen ve balbal denen taşlar da birer anıt örneğidir. Türkler Anadolu'ya yerleştikten sonra kümbet, türbe gibi çeşitli anıtlar yapmışlar ve mezar taşlarında süslemeye özel önem vermişlerdir. Selçuklu mezar taşlarının üzerinde insan, hayvan ve kuş figürleri yer alır. Osmanlı mezar taşları ise bitki ve geometrik figürlerle bezenmiştir. Osmanlı mezar taşlarının biçimleri gömülü olan kişinin toplumsal konumunu da yansıtır. Anadolu’da, kümbet ya da türbe olarak adlandırılan anıt mezarların en ünlüleri arasında Erzurum’da Emir Saltuk Kümbeti, Kayseri’de Döner Kümbet, Konya’da Gömeç Hatun Kümbeti, Bursa’da Yıldırım Bayezid Türbesi, İstanbul’da Kanuni Sultan Süleyman Türbesi sayılabilir. Kurtuluş Savaşı'ndan sonra anıt yapımında hızlı bir artış oldu. Hemen bütün kentlerde Atatürk'ü, Kurtuluş Savaşı'nı, halkın savaştaki kahramanlıklarını simgeleyen anıtlar dikildi. Çanakkale Zaferi ve Meçhul Asker Anıtı, Taksim Anıtı ile Atatürk'ün naaşının olduğu Anıtkabir, bunların önde gelen örnekleridir. Anıtlar, belli bir olayı tasvir edecek şekilde yapılır. Anlatılmak istenen olaya göre tasarlanır. Ancak türbe gibi anıtlarda geleneksel kültür ve dinin motifleri ön plana çıkar. Kuleler ise genellikle gözetleme amaçlı, kale surlarına veya geçiş noktalarına ya da şehirlerin hâkim tepelerine inşa edilmiş yapılardır. Gemiciler için kıyılarda kullanılan fenerler de kule şeklindedir. Günümüzde çok yüksek katlı olarak yapılan iş merkezlerine de yüksekliği ifade ettiği için kule adı verilmektedir. Anıtlar genel olarak doğal taşlar veya mermerlerden yapılır. Bu nedenle anıtlarda hâkim olan renk yapıldığı malzemenin renkleridir. Ancak anıtlar üzerinde heykeller bulunuyorsa bunlar koyu renkli özel boyalar kullanılarak boyanır. Heykeller dışında boyanmış olan kısımlar ise doğal boyalar kullanılarak yapılır.