SEDEF KAKMA NEDİR
Midye ve istiridye gibi deniz canlılarının kabuğundan elde edilen pırıltılı ve değişik renklerdeki sert taşçıl deniz kabuklarına sedef, işlemle uğraşana sedefkâr (sedefçi), işlemeye de sedefçilik veya sedef kakmacılık denir. İstiridyeler tatlı ve tuzlu sularda yaşayan canlılardır. Tatlı su istiridyelerinin kabukları sedef kakmacılık için daha uygundur. Tuzlu su istiridyeleri daha sert ve kırılgan oldukları için zor işlenirler. Çalışma anında çabuk kırılırlar.
İstiridye kabukları beyaz, mavi, yeşil, gökkuşağı pırıltılı renklerdedirler. Renklerine göre fiyatlandırılırlar. Beyaz renkli olanı en ucuzudur. Bilhassa Kızıl Deniz gibi sıcak denizlerle tatlı suların birleştiği bölgelerden çıkarılan istiridye kabukları çok değişik renkli ve fosforik özellik taşırlar. Bu nedenle böyle çok renkli kabuklar çok pahalıdır. Renklerine göre daha yüksek fiyatla aralıklarla satılır. Genelde sedefi çıkarıp piyasaya sürenler ve işleyenler ayrı kişilerdir. Çıkartılan bölgelerde kilogram olarak satılırlar. Sedefkârlar yapacakları işin kalitesine göre uygun renk ve fiyattaki sedefi satın alıp kullanırlar. Sedef kakma yapımına kakma motifi çizilerek başlanır. İş parçasına ve sedefe motif çizimi ayrı ayrı düşünülmelidir. Sedefkârların genelde sürekli kullandıkları motifler vardır. Bunlar “badem, lale, karanfil, filiz, yıldız, papatya, baklava dilimi, kalp, gözyaşı damlası, yuvarlak, kare vb. motifleri belli bir sırayla yan yana, üst üste veya daha değişik şekillerde kullanarak bir desen oluştururlar. Sedefkârlar çizim kolaylığı için sürekli kullandıkları motiflerin şablonlarını hazırlar ve gerektiğinde kullanmak üzere saklarlar. Önce kabuk halindeki sedef hazırlanacak motiflere göre genelde bir kırıcı ile kaba olarak kırılırlar. Sonra hafif bombeli olan yüzeylerini düzlem hale getirmek ve parlatmak için “elmas bileme taşında” zımparalanırlar. Mesleğe yeni başlayanlar ham sedefin üzerine önce motifi çizip kırma işlemini yaparlar. Ancak genelde sedef önce yaklaşık motif büyüklüğünde kırıldıktan sonra şekillendirilir. Bazı bölgelerde sedef yerine veya sedefle birlikte boynuz, bağa, fildişi ve kemik de kullanılır.
Mobilya veya hediyelik eşya guruplarında genelde aynı motifler yalnız ya da toplu halde kullanılırken her yerde aynı motifi kullanmak uygun olmaz. Hazır bir motifin daha büyük veya daha küçük resmi gerekiyorsa motifin resmi fotokopi makinesinde arzu edildiği kadar büyütülüp veya küçültülerek kullanılır.
Mevcut bir motif iş resminin uygulaması yapılacaksa bu motif veya motifler iş parçasının uygulanacağı bölgeye markalanmalıdır. Bu markalama işlemi farklı şekillerde yapılabildiği gibi doğrudan iş parçası üzerine de çizilebilir veya motif şablonları iş üzerine oturtulup ince uçlu bir kalemle doğrudan çizilebilir. Eskiz çalışması yapılan ve yapılmasına karar verilen motif veya motifleri iş resminden iş parçasına markalanmasında uygulanan çok basit yöntemlerden biridir. Motif iş parçasının uygulanacağı bölgenin altına karbon kâğıdı yerleştirilip tam ortalanarak bant ile yapıştırılır. Motif çizgileri üzerinden ince uçlu bir kalem ile geçilerek motif iş resmine markalanır. Daha sonra bantlar sökülerek resim iş parçası üzerinden alınır. Motif resmi çok karışık ise iş resmi sulandırılmış tutkal ile doğrudan iş parçası üzerine ortalanarak yapıştırılır. Gereken oyma ve boşaltma ve kakma çalışması işleminden sonra yüzey zımparalanırken yapıştırılan kâğıt kendiliğinden yok olacaktır.
Yapılacak işe göre seçilen sedefler, yapılacak motifin büyüklüğüne göre yaklaşık ölçülerde kerpetenle kırılır. Kırılan sedef parçaları önce elmas bileme taşında şekillendirilir. Bu işlemden sonra yüzeyleri parlatılır. Daha sonra serbest elle aynı zımpara taşında kenarları şekillendirilir. Genelde motifler önce iş resmine çizilir ve çizilen yerler kakma yapılmak üzere motife göre boşaltılır. Boşaltılan bu yerlere göre sedefler zımpara taşında şekillendirilir. Bu işlem biraz tecrübe gerektirir. Motifler şekil olarak birbirine benzetilir fakat büyüklük farkları çok önemsenmez. Yerine oturtulduğunda kenarında açıklıklar kalırsa yapıştırılma anında o açıklıklar kapatılır.
SEDEF KAKMA NASIL YAPILIR
Sedef kakma işlemi, üretimi bitirilmiş büyük veya küçük bir mobilya üzerine uygulanır. Bu mobilyalar genelde küçük hediyelik eşyalar olmakla birlikte istendiği takdirde masiften üretilmiş her mobilyada uygulanabilir. Sedef kakma yapılacak işler için genelde masif ceviz tercih edilir. Çünkü sedef kakma yapılan işler daha sonra koyulaştırma işlemine tabi tutulur. Bu nedenle koyu renkli olan ceviz daha çok tercih edilir. Cevizden sonra en çok sert ve sıkı tekstürlü kayın, maun, gül gibi sert masifler tercih edilir. Sedef kakma işlemi yapılacak yüzeye (Fona) kakma motifi mutlaka çizilmelidir. Bu işlem değişik şekillerde yapılır. Motiflerin yüzeye markalanmasında en çok uygulanan yöntemdir. Yüzeye motif serbest elle veya çizim şablonları yardımıyla çizilir. Çizim şablonları genelde daha önceki çalışmalarda uygulanan ve zamanla lazım olabilir diye biriktirilir. İş parçasına motif çizimi bazen çalışan kişilerin dışında sadece çizim işini meslek haline getiren kişiler tarafından yapılır. Motifler hangi yöntemle çizilirse çizilsinler mutlaka yüzeye ortalanmalıdırlar. Çok karışık ve çizimi zor olan motiflerin resimleri doğrudan iş üzerine zayıf yapıştırıcılar veya sulandırılmış tutkal ile yapıştırılır. Daha sonra oyma ve boşaltma anında yapıştırılan kâğıt kendiliğinden yok olur. Kakma çalışması yapılacak iş resmi kopyalanarak da iş parçası üzerine markalanabilir. İş resmi işlemin yapılacağı yüzeye ortalanarak altına karbon kâğıdı konarak yapıştırılır. Sonra dikkatli bir şekilde çizgilerin üzerinden çizilerek motifin iş parçası üzerine kopyalanması sağlanır. Kopyalamanın başka bir yolu da çizim şablonlarıyla deseninin yüzeye aktarılmasıdır. Merkezden başlanarak çizim şablonları ile fona desen çizimine başlanır. Sonra diğer şablonlarla çizim tamamlanır.
Sedef kakmacılığın en önemli safhalarındandır. Yüzeye çizilen resmin sedef kakma yapılacak kısmı sedef kalınlığından biraz daha derin olacak şekilde boşaltılır. Boşaltma işlemi anında yapılacak diğer işlemler de düşünülerek çalışılır. Bazı yörelerde çalışılan yüzeyde desen aralarına tel çakılarak çalışma daha zengin gösterilir. Tel yuvaları “çelik keski” ile açılır.
Açılan yuvalara genelde alüminyum veya pirinç tel çakılır. İsteğe göre bu teller altın veya gümüş olabilir. Açılan yuvalara düz veya hafif zikzaklı teller çakılır. Yağlama anında oksitlenen teller yuvalarından çıkmamasına dikkat edilir. Zikzaklı teller çakılırken şişerler ve yüzeyden çıkmaları daha da zorlaşır. Tel çakma işlemi yapılacaksa genelde önce kenarlara tel çakılır sonra sedeflerin geleceği yerler el takımlarıyla veya bu işleme uygun el makineleriyle oyulur.
Yüzeye çizilen motifin kenar kavislerine uygun ağızlı bir düz kalem veya oyma kalemiyle motifin kenarları (izlenir) çizilir. Daha sonra motife göre uygun büyüklükteki bir düz kalem ile motifin tabanı çıkarılır. Yapıştırma anında sedefin altına gelecek yapıştırıcının kalınlığı da düşünülerek oyma işlemi sedef kalınlığından biraz fazla yapılır.
Yüzeye çizilen motifin sedef gömülecek yerleri uygun kesici takılan el freze makineleriyle de yapılabilir. El frezesiyle çalışma işlemi serbest elle yapılır. Bu nedenle daha dikkatli çalışmak gerekir. Makinede bıçak yüksekliği ayarlanarak derinliklerin her yerde aynı olması ile zaman tasarrufu sağlanır. Ancak sivri köşe dönüşlerinin boşaltılmasında sıkıntı yaşanır. İnce bıçaklarla çalışılacağı için kırılmalar çok olur. Bu nedenle el frezesiyle motif yerlerinin boşaltılmasında dikkatli çalışmak gerekir. Sedef yerleri el frezesiyle boşaltılacaksa keskin köşeler sonradan düz kalemle de düzeltilebilir. Şekillendirilen, yerlerine alıştırılan ve yuvası boşaltılan sedefler yuvalarına yapıştırılır. Yapıştırma işlemi mobilyacılıkta kullanılan plastik tutkal ile yapılır. Ancak plastik tutkal tek başına kullanılmaz. Genelde sedef kaplama yapılan mobilyanın zımpara tozu ile plastik tutkal karıştırılıp macun hazırlanır ve yapıştırma işlemi bu macunla yapılır. Aynı ağacın zımpara tozunun bulunamadığı durumlarda macunun içine ağaç renginde boya karıştırılabilir. Bu işlem için genelde toz boya tercih edilir. Hazırlanan macun açılan yuvaya doldurulur. Hazırlanan sedef macunun üzerine bastırılıp kurumaya bırakılır. Yapıştırılan sedef mobilya yüzeyinden çok az yukarıda bırakılırsa zımparalamada bu fazlalıklar gider.
Sedef kakma yapılacak mobilyanın perdahı yapılmıştır. Ancak sedef kakma yapıldıktan ve kurutulduktan sonra yeniden perdah edilmesi gerekir. Çünkü çalışılan yüzeyde yapıştırıcı macun bulaşıkları ve yüzey seviyesinde sedefin fazlalıkları zımpara yapılarak temizlenerek yüzey üst yüzey işlemlerine hazırlanmalıdır. Zımparalama işlemi yüzeyin durumuna göre elle veya el makineleriyle yapılır. Yüzey düzlem bir yüzey ise elle, titreşimli el zımpara veya balon zımpara ile; yüzey düzlem değilse genelde balon zımparalarla yüzey zımparalanır. Zımparalamaya önce kalın daha sonra ince zımpara ile devam edilir. Son rötuşlar genelde elle yapılır. Sedeflerin üzerine yapışan ve zımpara ile çıkmayan yapıştırıcı artıkları düzkalem veya kesici ağızlı bir şeyle kazınarak temizlendikten sonra yeniden zımparalanıp perdah işlemi bitirilir. Zımparalama işleminden sonra renk verme işlemine geçilir. Açık renk tercih ediliyorsa iş genelde kayından yapılır ve yüzeye nitrik asit (kezzap) sürülerek kurumaya bırakılır. Ancak nitrik asit yakıcı ve çürütme etkili bir malzemedir, gelişigüzel kullanılmamalıdır. Kuruyan yüzey kırmızılaşır.
İşin koyu renk olması isteniyorsa iş ceviz vs. gibi koyu renkli ağaçlardan yapılır ve yüzeye yine kezzap sürülür. Kuruyan yüzey pürmüz lambası ile yakılarak koyulaştırma işlemi yapılır. Bu işlem koyu renk boyalarla da yapılabilir. Ancak profesyonel çalışanlar kezzap ve pürmüz lambası ile çalışmayı tercih ederler. Her iki işlemden sonra kuruyan yüzey zeytinyağı ile yağlanır ve kurumaya bırakılır. Zeytinyağı ağacın renk ve desenini belirgin hale getirir. Yağlı yüzey kuruyunca ince bir zımpara ile zımparalanarak üst yüzey işlemine hazır hale getirilir. Bu tür işler çoğunlukla gomlak cilası ile cilalanır, verniklenmezler. Üst yüzey işlemlerinde kullanılan gomlak cilası da sıradan kullanılacak bir malzeme değildir. İspirto ile eritilen gomlak sıkıştırılmış pamuk yumağına damlatılarak hızlı ve dairesel ritmik hareketlerle parça üzerine cila kuruyuncaya kadar sürülür. Yüzeyde yeterli koruyucu katman ve parlaklık elde edilinceye kadar bu işleme devam edilir.
Etiketler : sedef kakma