ÇOCUK ODASI NASIL DÜZENLENİR

Çocuğun zamanının çoğunluğunu geçirdiği odası ve bu odada yer alacak mobilyalar çocuğun fiziksel çevresinde uyarıcı bir rol üstlenmektedir. Doğru tasarlanan fiziksel çevre, çocuğun zihinsel gelişimi üzerinde de önemli bir paya sahiptir. Çocuk bu mekanda oynama ve öğrenme eylemlerini bir arada gerçekleştirebilmelidir. Bu nedenle çocuk odası öncelikle çocuk için tasarlanmış bir mekan olmak zorundadır. Çocuk odasının sıradanlıktan uzak, renkli ve hareketli olması, düşünce özgürlüğü olan yetenekli bireyin yetişmesinde ilk adımı teşkil etmektedir. Çocuk psikolojisinin gelişimi ve sağlıklı bir bireyin gelişmesi açısından, çocukların hayal gücünün desteklenmesi ve yaşadıkları mekanları sevmeleri gerçekten önemli etkenlerdir.

Bebeklik döneminden sonra, çocuğun kendisine ait bir mekana gereksinimi de artmaktadır. Oyun özellikle, 3-6 yaş grubundaki çocuğun ayrılmaz bir parçasıdır. Çocuk çevresindeki nesneleri, olayları oyun oynayarak öğrenmektedir. Bu nedenle, çocuk odası ve bu oda için tasarlanacak donatı elemanları çocuğun zekasını geliştirmesine ve yeteneklerini ortaya çıkarmasına yardımcı olmalıdır. Çocuk odası tasarlarken oynama ve öğrenme eylemlerini birleştirmek ve birçok alternatifi içine alacak şekilde çocuğa sunmak gerekmektedir. Şimdiye kadar anlatılanların ışığında çocuğun, odasında duyduğu temel ihtiyaçları bakım, beslenme, sevgi ve şefkat, güven, hareket, yetişkin desteği ,diğer çocuklarla birlikte olma, oyun, kendini tanıma, kanıtlama, özgürlüğü ve yaratıcılığı destekleyici, estetik duygusunu geliştirici bir ortam olarak özetlenebilir.

Çocuk odasında yer alması gereken mekan ve donatı elemanlarının yukarıda belirtilen ihtiyaçları karşılayabilmeleri için sahip olması beklenen özellikleri ise kısaca aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

Sağlam, dayanıklı ve ekonomik olmalı,
 Kullanışlı ve değiştirilebilir, işlevsel olmalı,
 Su geçirmez ve boya atmaz olmalı,
 Sağlıklı malzemeden üretilmeli,
 Çocukların hayal dünyalarını genişletmeli,
 Çocuğa özgü olmalı,
 Çok seçenekli ve eklenebilir, modüler olmalı,
 Renk çeşitliliği açısından zengin olmalı,
 Kazalara karşı güvenli olmalı,
 Kolay temizlenebilir olmalıdır. 

Çocuğun odasında yer alan mekan ve donatı elemanlarının yukarıda belirtilen özellikleri kapsamaması halinde, gereksinimleri de karşılanamayacaktır. Çocuğun gereksinimleri karşılanmadığında, toplumsal ve samimi ilişkiler kurabilmesi uygun olmadığında çocuk faaliyetlerini destekleyecek ve güçlendirecek doğru tasarlanmış fiziksel çevreyi bulamadığından gerilimde olacaktır. Bölge savunusu ve mahremlik iç güdülerini doyuma ulaştıramayan çocuklar, bu mekanlarda saldırgan olacaklardır. Ayrıca, belli bir mekan parçası üzerinde denetim elde edemeyen çocuklarda kişilik gelişmesi de ağır olacaktır.

ÇOCUK ODASI TASARIMINDA MALZEME SEÇİMİ

Çocuk odasında malzeme, işlevselliği sağlama, üretilebilir olma, hijyenik olma, kolay temizlenebilme, çocuğa psikolojik yönden güven verme, sağlamlık gibi bir çok niteliği bir arada bulundurması açısından önemli bir tasarım ölçütüdür. Bu niteliklerin sağlanabilmesi, kullanılacak malzemeye, malzemenin tasarlanan biçimde üretilmesine ya da tasarlanan biçimin kullanılacak malzemeden üretilmesine bağlıdır. Çünkü malzeme seçiminde ana amaç, tasarımda belirlenen işlevlerin yerine getirilmesi, daha sonra da biçimsel olmasıdır. Diğer bir deyişle çocuk odası tasarımında seçilen malzemenin belirlenen işlev ve kullanıma uygunluğu ile, seçilen malzemenin tasarıma uygunluğu önem taşımaktadır.

 Seçilen malzemenin belirlenen işlev ve kullanıma uygunluğu : Seçilen malzemenin sahip olduğu nitelikler fiziksel, kimyasal, yapısal ve yüzeysel olmak üzere dört farklı grupta toplanmaktadır. Malzemenin fiziksel niteliğini; yoğunluk, sertlik, genleşme, ısı ve elektrik iletkenliği, ısıya direnç, erime gibi özellikler, kimyasal niteliğini; kimyasal etmenlere karşı direnç, yanma gibi nitelikler, yapısal niteliğini; direnç, esneklik katsayısı gibi nitelikler ve yüzey niteliğini ise yüzey işlenebilirliği, doğal yüzey renkleri ve dokusu, yüzey sertliği gibi özellikler belirlemektedir. Malzemenin sahip olduğu bu niteliklerin tümü tasarımın belirleyicisi olmaktadır. Çünkü dikkate alınmayacak herhangi bir özellik çocuğun güvenliğini tehlikeye sokabilecektir. Çocuğun güvenliği bir noktada tasarımcının sorumluluğu altındadır. Örneğin; yanmaya elverişli veya yalıtılmamış malzemelerin kullanımı, uygulanacak kuvvete karşı direnci olmayan veya kesici ve sert bir dokuya sahip malzemenin kullanımı da bir çok kaza için ortam hazırlayacaktır. Çocuk odasında yer alacak donatı elemanlarının tasarımında seçilecek malzemenin, mobilyanın işlevine, kullanımına uygunluğu, tasarımda belli kısıtlamalar getirse de, ele alınması gereken temel ölçüt çocuğun güvenliğinin sağlanması olmalıdır.

 Seçilen malzeme ile tasarımın uygunluğu : Tasarlanan mobilya ile tasarımda kullanılacak malzeme birbirine uygun olmalıdır. Örneğin; çocuk için tasarlanacak bir çalışma masasında seçilecek malzeme suya ve neme karşı aynı zamanda darbelere karşı da dayanıklı olmalıdır. Aksi halde, yüzeyde çatlamalar, kırılmalar, kabarmalar olacaktır. Aynı zamanda, tasarlanan mobilyada kullanılacak malzemenin kendine özel işleme teknikleri bulunmaktadır. Kullanılacak malzemenin işleme teknikleri ile tasarım uygun olmalıdır. Bu çalışmada ülkemizde çocuk odası mekan ve donatı elemanları tasarımında söz sahibi olan büyük firmalardan 14’üne ait tasarımlar irdelenerek tasarımları ile kullanılan malzemeler arasındaki uygunluk araştırılarak; mekan ve donatı elemanları tasarımında kullanılan malzemeler ve uygulama yöntemleri tespit edilmiştir. Bu araştırma sonucunda sözü edilen firmaların mekan elemanları tasarımında duvarda boya, zeminde halı malzeme kullanmayı tercih ederken donatı elemanları tasarımında ise büyük çoğunlukla ahşap malzeme kullanımına yöneldikleri belirlenmiştir.

ÇOCUK ODASI DÜZENLEMEDE SIK KULLANILAN MEKAN MALZEMELERİ

Bir çocuk odasını oluşturan mekan elemanlarından özellikle yer ve duvar kaplamaları çocuk odasına kimlik kazandırmak açısından çocuk odası tasarımında büyük önem taşımaktadır. Döşeme kaplamaları, döşemenin ana işlev olarak üst yüzeyini oluşturmanın yanında, taşıyıcı döşeme ve diğer katmanları her türlü dış etkiden koruma, iyi görünüm oluşturma, kullanım güvenliği ve yeterli bir konfor sağlamak, kolay temizlenebilen düzgün ve işleve uygun bir yüzey oluşturmak gibi işlevleri yerine getirmek için yapılmaktadır. Bir mekanın döşeme kaplamasının doğru olarak seçilebilmesi için öncelikle, o mekanın kullanılmasına bağlı eylemlerin analiz edilmesi gerekir. Bir çocuk odasında daha öncede belirttiğimiz eylemleri göz önünde bulundurarak döşeme kaplamasında kullanılacak malzemenin seçimine esas oluşturacak ölçütler, oyun ve hareket özellikleri, konfor, görünüş, yüzey özellikleri, güvenliğe bağlı özellikler, mekanik, kimyasal ve fiziksel özellikler ile temizlik ve bakım olarak özetlenebilir. Çocuk odası için seçilecek zemin kaplama malzemesi, çocuğun düştüğünde yaralanmamasına, oyun ve diğer aktiviteler için uygun yüzey alanı sağlamasına ve kolay temizlenebilir olmasına olanak sağlamalıdır. Çocuk odası tasarımlarında halı ve ahşap yer kaplamalarından vinil esaslı yer kaplamalarına kadar geniş bir ürün yelpazesinde, seçme şansı bulunmaktadır. Seçimde dikkate alınması gereken ölçütler, öncelikle çocuk çok hareketli olduğu için çocuğun güvenliğini sağlaması, temizlenebilir olması ve gürültüyü önlemesi olarak sayılabilir. Aynı zamanda bu malzemelerle, farklı doku ve renk olasılıkları ile de çocuk odasında neşeli ve renkli bir ortam yaratılabilir. Vinil karolar, rulo döşeme kaplama malzemeleri kadar dayanıklı olmalarına rağmen, çocuk odalarında kullanımında çok çeşitli renk ve desenleri bir arada kullanabilmek ve böylece ilgi çekici ve özgün tasarımlar yapabilmeye imkan sağladığı için iyi ve ekonomik bir seçim olabildiği gibi zarar gören karoların değiştirilmesi de mümkün olabilmektedir. Kauçuk döşeme kaplama malzemeleri ise, genellikle yüzeyi dokulu olmasından dolayı toz ve kir barındırması nedeniyle çocuk odaları için uygun değildir. Mantar yer karoları, duvar ve tavana da döşenebildiği gibi, ses izolasyonu için uygun, değişik kalınlık ve yoğunlukta mevcut cilalı bir malzemedir. Küçük çocuklar mantar yer döşemesine darbe ile zarar verebileceğinden, sert ve koruyucu cilalı olanlar tercih edilmelidir. Ahşap döşeme kaplama malzemeleri odaya sıcaklık ve estetik katmasının yanı sıra ses yutuculuğunun az olması, temizliğinin zor olması ve üzerine oturmak için rahat bir yüzey sağlamaması nedeniyle aileler tarafından fazla tercih görmemektedir. Laminat ya da lamine ahşap parkeler masif ahşap parkeye oranla daha ekonomik olmaları nedeniyle rağbet görmektedir. Masif ve lamine ahşap parkelerin lekeye karşı dayanımlarını artırmak için cilalanmaları gerekmektedir. Ses denetimi için odanın bir bölümünde anti alerjik yün halı kullanılabilir.

Halı ise çocuğa rahatça oturabileceği yumuşak bir yüzey sağlamakla birlikte ses yutucu özelliği ile mekanda akustiğin sağlanmasına da yardımcı olmaktadır. Ancak özellikle küçük çocuklar için uygun bulunmamaktadır. Temizliği zordur, bloklar ve lego gibi oyuncaklar üzerinde düz durmaz, hareketli oyuncaklar ahşap veya diğer esnek döşeme malzemelerindeki gibi rahat hareket etmez. Ayrıca halılar odadaki nemi emdiğinden alerjik bünyeli çocuklar için nefes almayı güçleştirebilmektedir. Eğer halı tercih edilecekse anti alerjik özellikte olanları seçilmelidir. Genellikle el dokuması halılar, makine dokuması halılara oranla daha az alerjiktir. Ancak dayanıklılığı ve temizlik kolaylığı sebebiyle %100 naylon halılar kullanımda aileler tarafından tercih edilmektedir. Çocuk odalarında kullanılacak tüm halıların yangını geciktirici özelliklerde olması gerekmektedir. Kısa tüylü yün halılar bebek ve küçük çocuklar için uygundur. Pelüş halılar çok fazla toz tuttuğundan bebeklerin nefes almasını zorlaştırabileceğinden sağlıksızdır. Kilim ve parça halılar da bilhassa ahşap ve esnek döşeme kaplama malzemeleri üzerinde çocuğun rahatça oturabilmesi için yumuşak ve rahat bir yüzey sağlaması açısından tercih edilmektedir. Ancak arkalarına kaymayı ve çocuğun düşmesini engelleyici aparat konması gerekmektedir. Çocuk zamanının büyük çoğunluğunu odasında emeklemek, oyun oynamak ve resim yapmakla yerin üzerinde geçirdiğinden zemin oyun oynamak için rahat ve bakımı kolay olmalıdır. Bu amaçla yumuşak ve sert yüzeylerin kombinasyonu tasarımcılar tarafından tavsiye edilmektedir. Örneğin; yumuşak ama düz yüzeyli vinil malzeme oyuncakların üzerinde rahatlıkla durabilmesi ve oynanmasını sağlarken, halı veya kilimler de, kitap okuma ve televizyon seyretmek için de samimi sıcak, uygun bir ortam oluşturmaktadır.

Duvar iç kaplama malzemesinin malzeme türü, uygulama şekli ve yüzey özellikleri gibi parametrelere bağlı olarak seçilebilmesi için öncelikle çocuk odasındaki eylemlerin sistematik analizinin yapılması gerekmektedir. Yapılan analiz sonucu çocuk odasındaki duvar iç kaplamasının mekandaki eylemlerin gerektirdiği hangi performanslara sahip malzemelerle gerçekleştirilebileceği ortaya çıkacak ve bu özelliklere sahip malzemelerden seçim yapılacaktır. Bilindiği gibi duvar iç kaplamaları duvarın tüm ısı, nem, ses, yanmazlık gibi fiziksel niteliklerini etkilemektedir. Çocuk odaları için duvar iç kaplama malzemesi temizlenmesi kolay, dayanıklı ve estetik olmalıdır. Boyama en ekonomik ve en basit çözümdür. Duvar boyasının birkaç yılda bir yenilenmesi gerekmektedir. Çocuk odasının duvarlarında seçilecek boyanın yağlı boya yerine çabuk kuruyan, koku bırakmayan ve bakteri barındırmayan türde olması gerekmektedir. Çocuk odalarında suyla çözünen boyalar olan dispensiyer polimer su bazlı boyalar tercih edilmelidir. Bunu sebebi bu boyaların nefes alan boya grubuna girmesidir. Duvar kağıdı olarak ise dayanıklı olanları özellikle de kolay silinebilmesi sebebiyle vinil olanları tercih edilmektedir. Duvar bordürleri tek başına ya da duvar kağıdını tamamlayıcı öğeler olarak kullanılmaktadır. Duvar bordürleri rahatlıkla değişebildiğinden çocuk temalı olarak seçilip istendiğinde de değiştirilebilir. Çocuk zamanının büyük bir kısmını odasında geçirdiğinden doğal ışığı mekana yeterli ölçüde alabilmeli gerektiğinde de çocuk uyurken içerisinin karanlık olması sağlanabilmelidir. PVC ve metal pencere doğramaları mekanın nefes almasını engellediğinden çocuk odalarında ahşap doğramalar tasarımcılar tarafından uygun bulunmaktadır.

ÇOCUK ODASI TASARIMINDA SIK KULLANILAN DONATI MALZEMELERİ

Çocuk mobilyası üreten firmalar incelendiğinde; çocuk mobilyalarında çoğunlukla masif ahşap, kontrplak üzeri ahşap kaplama veya ikisinin kombinasyonunun kullanıldığı görülmektedir. Çocuk mobilyasında kullanılan masif ahşap, kaplamaya göre daha dayanıklı olup; aynı zamanda pahalıdır. Masif ahşap olarak sert veya yumuşak ağaçlar kullanılabilir. Sert ağaçlarla daha düzgün birleşimler yapmak mümkün olduğu gibi, yapıştırıcıyı daha iyi tutar ve genellikle yumuşak ağaçtan pahalıdır. Çocuk mobilyalarında yonga levha veya orta yoğunlukta lifli levha (MDF) da sıkça kullanılmaktadır. MDF ve yonga levha masif ahşaba göre daha ucuz olup; her ikisi de laminat kaplanabilir. Ayrıca MDF boyanabilir; böylece çocuk odası tasarımı için gerekli olan çok çeşitli renk varyasyonları elde etmek mümkündür. Bu adı geçen yapay ahşap levhalar masif ahşap gibi çalışmaz, özellikle MDF ile istenilen şekil rahatlıkla verilebileceğinden okul öncesi çocuklar için daha ilginç formlarda mobilyaların tasarlanması mümkündür. MDF ile yuvarlak dönüşler mümkün olup, yonga levhaya göre daha pahalıdır.

Laminat kaplama, çocuk mobilyaları için kolay temizlenme, dayanıklı olma, çeşitli renk alternatifleri sunma ve ekonomiklik özellikleri ile uygundur. Melamin, vinil ve kağıt kaplamalar ise zamanla mobilyanın yüzeyinden soyulabildiği için çocuk mobilyası tasarımında tercih edilmemektedir. Çocuk mobilyalarında kullanılan boyalar ise kurşunsuz olmalı ve toksik madde içermemelidir. Toz ve leke tutmayan kolay temizlenebilir eşyalar seçilmeli, seçilen yapıştırıcıların toksik ve kanserojen madde içermemelerine dikkat edilmelidir. Günümüzde çocuk odaları için kanserojen madde içermeyen özel boyalar piyasada yer almaktadır.

Çocuk odalarında kullanılacak plastik malzemelerin geri dönüştürülmemiş olması önemlidir. Kullanılmış malzemeden tekrar üretilmiş plastikler çocuk sağlığı açısından uygun olmadığı için tasarım açısından doğru değildir. Doğru plastik malzeme kullanıldığında ise kimyasal ve fiziksel etkilere karşı dayanıklı olmaları ve çeşitli renk varyasyonları sağlaması nedeniyle uygun bir malzemedir. Örneğin; mobilyada pleksiglassmalzeme karyola yanlarında, çocuğun hareketini izleyebilmek için hem estetik hem de fonksiyonel amaçlı olarak kullanılmaktadır. Metal malzeme ise sert bir malzeme olup, özellikle çocuk odası için sivri köşeli donatı elemanlarında tehlikeli olabilir. Ancak çocuk mobilyalarında sağlamlığı sebebiyle tercih edilmektedir. Yapılan araştırmalar sonucu metal malzemelerin manyetik alan ürettikleri için organizmayı olumsuz yönde etkilediği ortaya konulmuştur. Çocuğun kendisini yorgun hissetmesine ve buna bağlı olarak uyku düzensizliklerine neden olabilmektedir. Bu nedenle çocuk odasında büyük metal mobilyaların bulundurulması doğru bulunmamaktadır. Çocuk odasında kumaş bilhassa mobilyada dekoratif amaçlı kullanılmaktadır. Örneğin; yatağın bir kumaş perde ile içinde oyun oynanabilen bir mekana dönüşmesi gibi. Ancak kumaşlarda kullanılan boya maddelerinin kanserojen madde içermemesi ve ürünlerin %100 pamuklu olması, anti alerjik olması ve 40 derecede yıkanabilir olması öngörülmektedir. Ayrıca yatak, koltuk gibi mobilyalarda kullanılan döşemelik kumaşların yanmaz olmasına ve yangında zehirli gazlar çıkarmamalarına dikkat edilmelidir.

Çocuk odalarında malzeme seçim kriterleri; yaş grubu, kullanım kolaylığı, dayanıklılık, toksik madde içermemesi, yangına dayanıklılık, suya dayanıklılık, silinebilirlik, estetik, renk, anti alerjik olması, beden sağlığı açısından malzemenin kaliteli olması şeklinde özetlenebilir. Çocukların fiziksel rahatlıkları ve bedensel yeteneklerini en üst düzeyde kullanabilmeleri mekan ve donatı elemanları tasarımında seçilen malzemelerin tasarıma uygun olması ile bağlantılıdır. Dolayısıyla çocuk odasındaki donatıların tasarımı ve malzeme seçimi son derece önemli olup dikkatlice tasarımcı tarafından ele alınması gereken bir konudur. Sert hatlı ve sabit donatı elemanları yerine daha yumuşak çizgilerle tasarlanmış ve yerleri kolay değiştirilebilecek ve uygun malzeme kullanılacak olanları tercih edilmelidir. Tasarımcı tarafından yapılması gereken, çocuğun dünyasına olabildiğince yaklaşarak, bedensel ve zihinsel tüm gereksinimlerini anlamaya ve yanıtlamaya çalışarak, çocuk odası tasarımını ele almalarıdır. Çocuk odasını oluşturan mekan ve donatı elemanları erişkinlerin kullandıklarının minyatür kopyaları olmayıp, kendi dünyaları, hayal güçleri ve özgün ihtiyaçları doğrultusunda malzeme ile biçimlenmektedir. Çocuk odası tasarımı, çocuk- çevre koşullarına, gereksinime ve ekonomik etkenlere bağlı olarak, toplumsal bir düşünüş ile tasarımcının kendisinde var olan fonksiyonel çözüm yeteneği, strüktür bilgisi, malzeme kullanma tekniği ve estetik yaklaşımı sonucu belirlenmektedir.