AHŞAP ESKİTME NEDİR

Günümüzde insanların, eskiye olan özlem duygularını bir nebze olsun bastırabilmek için yeni eserleri, eskitme teknikleri kullanarak eskitip kullandıkları bilinen bir gerçektir. Ahşap eskitme, buna bağlı olarak mobilya ve doğramacılıkta önemli uygulama alanları bulmaktadır. Restorasyon alanında ise kullanılamayacak durumda veya kaybolan ahşap parçaların yerine yenilerinin orijinaline uygun şekil ve özellikte yapılması kaçınılmazdır. Yeni yapılan ahşap parçaların sadece şekil ve özelliklerinin orijinaline benzemesi yeterli değildir. Bu aşamada, ahşap eskitme gündeme gelmektedir. Yeni yapılan ahşap eserlerin görünümlerinin de orijinaline uygun renk ve tonlarda, hatta ahşap aynı oranda aşındırılarak (eskitilerek) kullanılması gerekir ki yeni yapılan parçalar, eser bütünlüğünü bozmasın.

AHŞAP ESKİTME HAZIRLIK

 Ahşap Temizleme : Ağaçtan hazırlanan eşya; nemden, havanın bozucu etkilerinden, kimyasal etkilerden vurma, sürtünme, aşınma gibi etkilerden, kirlenmelerden ve mikroorganizma adı verilen çok küçük canlılar ve bazı böceklerden dolayı bozulur. Bu bozulmaların orijinaline sadık kalınması şartı ile restorasyonunun yapılması gerekmektedir. İlk aşamada ahşabın yüzeyi (patinesi) zarar görmeden yüzeyde olabilecek yabancı maddelerden, yüzeyde bulunan tozdan, boya artıklarından, zaman içinde ahşaba çakılmış çivilerden, pastan temizlenmesi gerekmektedir. Özellikle eski veya tamiratı yapılacak ahşabın tekrar kazanılması ve üst yüzey işlemlerin yapılabilmesi için üzerindeki istenmeyen maddelerden arındırılması gerekir. Ahşap üzerindeki istenmeyen maddelerin alınmasının işin sonuçlandırılmasında kaliteyi olumlu yönde etkilediği unutulmamalıdır. Ahşap yüzeyi temizlenirken ahşabın doğal yapısı ve şekli korunmalıdır. Bunun için uygun ahşap temizleme yöntemleri seçilip itina ile işlem sonuçlandırılmalıdır.

 Tuz Asidi HCL : Klorlu hidrojenin sudaki eriyiğidir. Keskin kokuludur. Sarı renkli tuz asidi ağaç işlerinde kullanılmaz. Saf tuz asidi, su görünümündedir. Tuz asidi, ağaç yüzeyinde kimyasal olaylar için değerli bir nötrleştirme gerecidir. Bol su ile yıkanırsa yüzeyde artık bırakmaz. Ağacı ağartmak ve yağlı boyaları sökmek için kullanılır. Kimyasal boya ile boyanan ağacın rengi koyu olmuşsa tuz asidi ile rengi açılabilir.

 Oksalik Asit (cooh)2 Organik asitlerin en etkili olanlarından biridir. Renksiz prizmalar biçiminde kristalleşir. Renk açma ve tutkal çıkarma gerecidir. Ağaçtaki pas lekelerini de giderir.

 Sodyumhidrak Asit ( Kostik ) NaO4 Organik ürünleri parçalar. Yağları, yağlı boyaları, vernikleri eritir ve söker.

 Lekelerin Temizlenmesi : Demir çivi, vida, ağaca sıkılan işkence, nemli yüzeyde bırakılan sistire vb. durumlarda lekelenme olur. Özellikle meşe, ceviz, kestane gibi tanenli ağaçlarda bu lekelenme daha fazla görülür. Demir bileşiklerinin oksitlenme sonucu ağaçta yaptığı lekeler, suda eritilen 30 g. yonca asidi (potasyum oksalat) ile çıkarılır. Eriyik, sıcak kullanılmalı ve lekeli yer kuvvetle ovulmalıdır. Mavi, siyah demir lekeleri çıkıncaya kadar işleme devam edilmelidir. Demir bileşikleri ile hazırlanmış sabit mürekkep lekeleri de aynı işlem ile çıkarılabilir.

 Boya Sökücü İle Temizleme : Ahşap üzerine sürülmüş ve temizlenmesi istenen boyanın kimyasal özelliğini bozarak yüzeyden kazınmasını kolaylaştıran asit içerikli malzemelerle yüzeyler boyadan temizlenir.

 Tel Fırça İle Temizleme : Özellikle yüzeyden bozularak yer yer kalkmış boya veya vernik ile buna benzer yüzeydeki istenmeyen maddelerin kaba temizlenmesinde tel fırçalar kullanılır. Zımpara ile rahat çalışma olanağı olmayan kordon, fitil gibi yerlerde tel fırça daha çok kullanılır. Ahşabın sertliğine göre uygun sertlikte tel fırça seçilmelidir. Yumuşak ağaçlarda sert tel fırçalar, yüzeyi çizerek yüzeyin bozulmasına neden olacaktır.

 Zımpara İle Temizleme : Özellikle geniş ve düz yüzeylerin boya ve yabancı maddelerden temizlenmesi için kullanılan bir yöntemdir. Zımparayı takoza sararak elle veya el zımpara makineleri kullanarak ahşap yüzeyin temizlenmesi sağlanır. Temizlenecek malzemenin tipine göre ilk önce 80–100 numaralı zımpara ile daha sonra 150 numara zımpara kullanılabilir. Boyaların zımparaya yapışıp zımpara yüzeyini doldurmaması için su kullanarak zımpara yapılabilir yalnız suyun ahşaba zarar verebileceği düşünüldüğünde bu yönteme gerekmedikçe kullanılmaz.

 Kumlama Makinesi İle Temizleme Basınçlı havanın yardımı ile kum tanelerinin yüzeye çarptırılması yoluyla yapılan yüzey temizleme yöntemidir. Ahşap yüzeyin sertliğine ve temizlenecek maddenin tipine göre kum tanesi iriliği ve hava basıncı ayarlanır. Aksi hâlde ahşabın oyularak zarar görmesine neden olunur. Kumlama makinesi: kompresör ve kum haznesinden oluşur. Basınçlı hava, kum haznesinden geçerken kum tanelerini alır ve çalışan tarafından doğrultulan yüzeye çarptırılır. Çarpma etkisiyle yüzeyi aşındıran kum taneleri, yüzeyin temizlenmesine olanak sağlar.

 Budakları Yakma : Yakma işlemi, eskiden beri kullanılan bir yöntemdir. Piknik tüpü olarak bildiğimiz tüpün çıkışına vanalı hortum ve ucuna yanma başlığı takılarak yakma makinesi (pürmüz) elde edilir. Özellikle çam türü ağaçlardan yapılan ürünlerin zamanla reçinenin yüzeye çıkması (kusması) sonucu ürün kalitesi bozulur. Bu nedenle çam türü ağaçlardan yapılan ürünlerde üst yüzey işlemlerinden önce özellikle reçinelerin bol olduğu bölgeler pürmüz ile ısıtılarak reçinelerin yüzeye çıkması sağlanır ve yüzeye çıkan reçineler yakılır. Bu yakma işlemi sırasında pürmüz, aynı noktaya tutulmayıp gezdirilerek ahşabın yanması engellenmelidir. Yakma işleminin iyi sonuç vermesi için ahşap yüzeyine zamanla çıkabilecek bütün reçinelerin yüzeye çıkarılıp yakılması gerekir. Ahşap üzerindeki reçine atıkları soğuduktan sonra yüzey, sistire ve zımpara ile temizlenerek üst yüzey işlemleri gerçekleştirilir.

 Emprenye : Ahşap ürünlerin zamanla hava şartlarından mantar ve haşaratlar tarafından yıkıma uğrayarak ömrünün kısalmasını engellemek için ahşap içerisine derinlemesine nüfuz edebilen kimyasal malzemelerdir. Basınçlı silindir kazanlarda, emprenye dolu havuzlarda fırça ve püskürtme tabancaları kullanarak ahşabın hücre çeperleri doyurulur. Böylece ahşabın ömrü 10 kata kadar uzatılır. Kesit ölçüsü büyük ahşaplarda emprenye işlemi, basınçlı silindir kazanlar kullanılarak yapılır. Basınçlı kazanlarda kapasitesine göre 3–4 m3 ahşap malzeme, cinsine göre 2–3 saat içerisinde emprenye edilebilir. Emprenye edilen ahşap, direkt güneş ve rüzgâra maruz kalmayacak bir ortamda 3–4 gün bekletilerek dinlendirilir. Kesit ölçüsü küçük ahşap malzemelerde fırça veya püskürtme tabancaları kullanılarak emprenye uygulaması yapılabilir. Restorasyonu gerçekleştirilen eser küçük ise (sandık, çekmece, resim çerçevesi gibi) fırçalar ile sürülür; eğer büyük bir eser ise (kapı, kürsü, minber, vitrin gibi) emprenye malzemesi yedirildikten sonra özel hazırlanan hava ve su geçirmeyen muşamba ile sarılmak sureti ile en az 3 gün boyunca bekletilmelidir.

AHŞAP ESKİTME NASIL YAPILIR

Eski eserlerin onarılması işleminde eksik parçaların yerine yenilerinin üretilmesi kaçınılmazdır. Yalnız yeni üretilen parçaların orijinal parçalarla aynı görünümü vermesi ilk etapta mümkün değildir. Yeni parçaların eski parçalara (orijinaline) benzemesi için yapılan işleme eskitme denir. Yeni üretilen bir esere de (ürüne) eskimiş görünümünü kazandırmak için yapılan işlemlerin geneline eskitme adı verilir. Eskitme kapı, eskitme rahle gibi. Eskitme, değişik teknik ve yöntemlerle yapılmaktadır. Bunlar:

 Doğal Eskitme : Doğal malzeme (ahşap) üzerine uygulanan, ahşaba eski görünümünü vermek için yapılan işlemlere doğal eskitme denir. Ahşap ürünlerin yüzeylerini örtücü olmayan değişik gereçlerle renklendirerek doğal eskitme yapılabileceği gibi, ahşap yüzeyleri değişik yöntem ve tekniklerle aşındırarak da ahşaba yıllanmış görünümünü vermek mümkündür.

 Renklendiricilerle Yapılan Eskitme : Yeni üretilen ahşap esere eskimiş görümünü kazandırmak için yüzey eski eserlerin veya eski ahşabın renk tonunda renklendirilir. Renklendirmelerde toprak, anilin boyalar, Osmanlı eskitme ile renkli ahşap koruyucular (pinotex) vb. malzemeler kullanılır. Boyalarla yapılan doğal eskitme uygulamasında kullanılan boyaların ortak özelliği örtücü olmamasıdır. Ahşap eserler dışında ahşap kaplamalı işlerde de boya kullanarak yapılan eskitme uygulamalarına sıkça rastlanır. Ahşap perdah edildikten sonra istenilen renk tonuna göre yukarıdaki malzemelerden uygun olanı hazırlanarak yüzeye fırça veya bezle yedirilir. Fazla sürülen boya yine temiz bir bezle silinerek alınır. İstenilen renk tonu yakalandığında işin niteliğine uygun vernik veya cila uygulaması yapılır. Bu yöntemle daha ucuz ağaçları, daha kaliteli ve az bulunan ağaçlara benzetmek mümkündür.

 Aşındırarak Yapılan Eskitme : Bina restorasyonları (yenileme) yapılırken yapı elemanlarında kullanılan ahşap parçalardan kullanılamaz durumda olanların yerlerine orijinaline uygun yeni parçaların yapılması kaçınılmazdır. Eksik parçanın yerine aynı özellikteki ahşap parça orijinaline uygun şekillendirilir. Yalnız, orijinal parça üzerinde yılların yıpratmasından kaynaklanan izler vardır. Yıl halkaları farklı oranda aşınmış, çekmiş hatta çatlamıştır. Yeni parçalar üzerinde böyle görünümler bulunmamaktadır ve yüzey düzgündür. Eski parçanın yanına yeni yaptığınız parçayı koyduğunuzda aralarında ciddi bir aykırılık ortaya çıkacak ve işlem sonunda istenilen sonuç elde edilemeyecektir. Bu nedenle yeni yapılan ahşap parçanın yüzündeki yıl halkalarının aşındırılarak orijinaline yakın bir görünüm sağlanması gerekir.

 Suni Eskitme : MDF gibi suni malzemelerden yapılan eser yüzeylerine, ahşap yüzeyinde bulunan desenlerin (yıl halkalarının) değişik yöntem ve teknikler kullanılarak oluşturulduğu eskitmelerdir. Bu yöntem, çoğunlukla suni malzemelerden yapılan eserlere ahşap görünümü kazandırmak için kullanılır. Günümüzde mobilya sektöründe ciddi oranda uygulama alanı bulmaktadır.

ESKİTME YAPILAN MALZEMELER

Eskitme yapılan malzemeler; ahşap, suni ahşap plakalar, plastik, poliüretan, alçı ve beton gibi malzemelerdir. Yüzey, üst yüzey işlemlerinin bağlayıcılığı sağlandıktan sonra her yüzeye suni eskitme yapılabilir. Piyasada çok değişik alanlarda değişik tekniklerle yapılan eskitme örneklerini bulmamız mümkündür. Bazı suni ahşap malzemeler üretilirken ahşapta bulunan yıl halkaları derinlemesine malzeme yüzeyine işlenerek kullanıldığı yerde üst yüzey işlemleri bittikten sonra doğal ahşap görünümü vermesi sağlanmıştır.