DOĞAL TAŞ ZEMİN KAPLAMALARI

Doğal taş çekme dayanımı çok düşük, buna karşılık basınç dayanımı yüksek olan bir yapı malzemesidir. Bayındırlık Bakanlığı Şartnamesine göre yapı taşları homojen, sert, iyi oluşmuş, damarsız, çatlaksız, yarıksız, dona dayanıklı ve ocak suyunu yitirmiş olmalıdır. Levha yapılı, şistli taşlar, oluşumlarını henüz tamamlamamış yumuşak taşlar, uzun süre hava etkilerine açık kalmış enkaz taşları ile kırılınca kesitleri sedef gibi veya pul pul olan taşlar, sert de olsalar, harca yapışma yetenekleri olmadığından yapıda kullanılmazlar.

Doğal taşın döşeme kaplaması olarak kullanıma uygunluğu, taşın fiziksel ve kimyasal yapısına bağlı olmakla beraber, ocaktan çıktıktan sonra gördüğü işlemlere de bağlıdır. Doğal taşların su emme kabiliyeti ve miktarı, taşın basınca mukavemetini olumsuz yönde etkiler. Diğer taraftan taşlarda gözenekliğin çoğalması, hacim ağırlığını artırdığı gibi taşın mukavemetini de düşürmektedir. Genelde taşlar sağlam ve statik yapı malzemesi olarak görünmelerine karşın, çekme ve gerilmeye karşı mukavemetleri azdır. Doğal taşların mekanik dayanımı, suyu geçirmemesi, ısı yalıtımı, yangına mukavemeti ve çeşitliliği aranılan özelliklerdir [21]. Doğal taşların yapıda döşemede kullanılması taşların mukavemetine bağlıdır. Ayrıca kullanılabilmeleri için işlenebilirliği ve düzgün yüzey elde edilmesi yapı için çok önemlidir. Taşın renk dokusunun estetik değer açısından büyük önemi vardır. Doğal taşlar, oluşumlar sonucu meydana gelen farklı iç yapılan nedeniyle farklı özellikler gösterir. Bu nedenle yapıda kullanma yeri ve amacına göre bu özelliklerin kontrol edilmesi, en az ilgili standartta verilen sınır değerlerin içinde olması gerekir.

Örneğin; ocaktan çıkarılmış çatlak ve hava etkisiyle ayrışmış kısımlar bulunmamalı, birim hacim ağırlığı 2.55 gr/cm3'ten küçük, ağırlıkça su emme yüzdesi S %1.8'den büyük, dona dayanıklılık deneyi yapıldığında bulunacak ağırlık azalması %5'ten fazla, aşınma deneyi uygulandığında bulunacak sonuç 10-15 cm3/50 cm2'den fazla, darbe deneyi sonucu 0.6-1.2 N/mm2'den küçük, basınç dayanımı püskürük taşlarda 120-140 N/mm2'den, tortul ve başkalaşmış taşlarda 35-50 N/mm2'den küçük, eğilmede çekme dayanımı püskürük taşlarda 7.5-8 N/mm2'den, tortul ve başkalaşmış taşlarda 3-5 N/mm2'den küçük olmamalıdır. Döşeme kaplama malzemesi olarak seçilecek taş türünün tespitinde taşın dokusuna, damarlarına, aşınma mukavemetine, işlenebilme özelliğine ve estetik görünümüne dikkat edilmelidir. Genellikle kaplamalar 2-6 cm kalınlıklarında, alçı, çimento harcı ile yapıdaki yerine uygulanabilmektedir. Ancak farklı taş çeşitlerinin bir arada kullanılması sırasında özellikleri birbirine yakın taşlar seçilmelidir. Aşınma etkisine maruz kısımlarda sert taş bordürler kullanılmalı veya metal elemanlarla takviye yoluna gidilmelidir.

Döşeme kaplaması olarak sıkça kullanılan doğal taşlar:

• Mermer

• Granit

• Bazalt

• Traverten'dir.

Doğal taş döşeme kaplamalarının uygulaması hepsinde aynıdır. Bu tip döşeme kaplamaları en az 3 cm 450 dozluk harç ile döşenir. Gerekiyorsa taşıyıcı döşeme yüzeyi tesviye betonu ile düzgün bir hale getirilir. Malzeme kalınlığı değişmekle birlikte döşemelerde en az 2 cm kalınlığındaki plakalar kullanılır. Derzli olarak uygulanan bu kaplamalar, döşeme işleminin tamamlanmasından sonra bu derzler beyaz çimento şerbeti ile doldurulur. En son aşamada yüzeylerine cila sürülür.​

MERMER KAPLAMA

Billurlaşmamış kireçtaşlarının yüksek sıcaklık, basınç ve kesme kuvveti etkisi altında değişikliğe uğraması sonucunda oluşmuş beyaz veya renkli, damarlı veya damarsız bir çeşit kireçtaşıdır (CaCO3).

Mermerler %95 kalsit, az miktarda silis, silikat ve demiroksit gibi minerallerden meydana gelir. Yapılan şistlidir. Çeşitli renk ve desenlere sahiptirler. Beyaz ve grimsi renkte olabileceği gibi değişik madde oksitleri ile mor, yeşil, kırmızı, pembe ve siyah renkte olur. Bazen de damarlar halinde renkli oluşları daha güzel görünüm verir.

Mermerler homojen yapılı, içinde boşluk olmayan, kristalli, orta sertlikte, işlenmesi kolay bir taştır. Mermerlerde kristaller iri taneli, sık dokulu, boşluk bırakmadan birbirine girmiş durumdadır. Bu nedenle dona karşı dayanıklıdır. İyi işlendiği takdirde ince levhalar haline gelebilir. Fakat hava kirliliğinin fazla olduğu yerlerde zehirli gazlardan etkilenerek aşınma, renk solması ve matlaşma görülebilir. Bununla birlikte boyalarla çok çabuk etkilenir, leke tutar. Mermer plak halinde kullanılan bir taş çeşididir. İyi bir mermer plakarının damarları uzunluğuna paralel, rengi bulutlu, benekli ve çarpık, yoğunluğu 2500 kg/m3, basınca mukavemeti ise 600 kg/cm2'den az olmamalıdır. Ayrıca mermerler çok iyi cila kabul ederler. Mermerin yağ, pas ve ateş (800 °C) etkisinden zarar gören bir malzeme olduğu unutulmamalıdır.

GRANİT KAPLAMA

Kuvars, feldispat ve mikadan oluşan, çeşitli renkte çok sert bir taştır. Renkleri çoğunlukla mavimtrak esmer, gri, yeşil gri olmalarına karşılık içinde ihtiva ettiği bazı mineraller nedeniyle pembe ve yeşil olanları da görülebilir. Bünyesinde kuvars kristalleri bulunup, bunların miktarı arttıkça sertliği de artmaktadır. Granit sert ve sıkı dokulu, basınç mukavemeti yüksek bir döşeme kaplama malzemesidir. Sert oluşları nedeniyle işlenmeleri zordur. Basınca karşı dirençleri 1600-2400 kg/cm2, yoğunluğu 2600-2800kg/m³ arasındadır. Fazla gözenekli olmadığı için de dış şartlara ve aşınmaya dayanıklıdır. Renkleri solmaz, iyi cila kabul eder. Dayanıklı olması nedeniyle dış mekanlarda kullanıma uygundur. Bileşimindeki minerallerin yüksek sıcaklıklarda farklı genleşme özellikleri göstermesinden dolayı ani ısı değişikliklerine dayanıklı değildir. Granitin yangına dayanıklılığı azdır.

BAZALT KAPLAMA

Feldispat asıllı, çok yoğun ve yüksek mukavemetli az çok koyu renkte bir çeşit yanardağ kütlesidir. Bazalta biçim verilmesi güç olduğundan erğitilerek kullanılması tercih edilmektedir. Bazaltın birim hacim ağırlığı 2780-3000 kg/m3 arasında değişir.

Çoğunlukla yarı kristalleşmiş, camsı dokulu, ağır, homojen ve sert bir taştır. Ancak aşırı derecede camsı bazaltlar kullanıldığında lekeler ve kılcal çatlallar meydana getirecek güneş eş yanığı etkisine karşı önlemler alınmalıdır. Rengi genellikle siyah veya koyu mordur. Ağır ve koyu renkli olmaları içindeki magnetik kristalinden ileri gelmektedir. Yoğun, iri taneli, dayanıklı taşlardır. Basınca dayanımı çok yüksektir. Basınç dayanıklılığı granitlerden daha fazladır. Fakat işlenmesi zor ve pahalı olduğu için kullanımı biraz sınırlı olmaktadır. Cilalandığı zaman kaygan bir yüzeye sahip olur. Bu nedenle ıslak zeminlerde kullanılırken dikkatli olmak gerekir.

TRAVERTEN KAPLAMA

Rutubetli iklim şartlarında tatlı ve sıcak su kaynakları civarında, göllerde, kalsit ve bazen aragonit kristallerinin ardalanmalı bantlar ve kısmen porozite oluşturacak şekilde birbirlerine kenetlenmesi sonucu meydana gelen bir taştır.

Daha açık bir ifadeyle sıcak su kaynaklarındaki tortulardan oluşmuş, üzerinde kurt şeklinde gözenekler bulunan çoğunlukla açık gri-bej renkli bir çeşit kireçli taştır. Bu oluşuma yüksek ısılı ve kalsiyum bikarbonatlı magma suyunun yeryüzüne çıkışı sırasında karşılaştığı basınç neden olur. Yapısının gözenekli olmasının nedeni de bu oluşum sırasında içinde bulunan bitki sapı, kökü ve yaprağının zamanla çürüyerek boşluk yaratmasıdır.

Traverten, dokularında bulunan gözenekler nedeniyle hafif, sertliği ise değişkendir. Renkleri beyaz, san, bej, hem, kahverengi, açık pembe ve esmer gri olabilir. Travertenin ocaktan çıktığı zaman yumuşak ve işlenmesi kolay bir yapısı vardır. Hava ile temasında ocak nemini kaybederek sertleşir. Yeterince sertleşmemiş, çatlaksız ve homojen sertlikte olmayan travertenler kullanılmamalıdır. Cilayı iyi kabul etmez, perdah yapılabilir veya hafif şekilde murçlanabilir. Gözenekli olduğundan döşeme kaplaması olarak kullanıldığında donlardan etkilenmektedir.