​

GÜNEŞ IŞIĞI

İç alanlarda gereken gün ışığı aydınlatması

İnsanların sürekli olarak yaşadığı her oda yeterli ölçüde gün ışığı ile aydınlatılmalıdır. Bununla beraber dışarıya doğru ölçülü görüş ilişkisi de sağlanmalıdır.

Işık, Dalga uzunluğu, Işık rengi

Elektro manyetik ışıma kısmında görülebilir ışık izafi olarak kısa kesittir, yani takr. 380-780 nm. dalga uzunluğundadır. Işık (gün ışığı ve yapay ışık), ultraviyole ve infraruj arasındaki elektro manyetik yansımanın göz tarafından algılanan kesitidir. İçinde bulunan spektral renkler, uygun dalga uzunluğuna tertiplenmiştir, bu şekilde örneğin viyole kısa dalgalı, kırmızı uzun dalgalıdır. Güneş ışığı, izafi olarak, uzun dalga ışıklı akkor lambaya nazaran daha fazla kısa dalgalı ışıma, yani daha fazla kırmızı ışık payı içerir.

Gün ışığı insanlar tarafından beyaz olarak algılansa da, şafak sökmesi veya akşam kızıllığında, gök kuşağında v.s.'de sapmalar mevcuttur.

Aydınlatma kuvveti için ölçü birimi - özel olarak yapay ışıkta - Lüks'dür (Ix). Iç alanlarda gün ışığı % olarak verilir.

Astronomik esaslar: Güneş, güneşin konumu

Güneş ışığının ürettiği ışıma ve ışık kaynağı sabit değildir. Güneş, değişik hava şartlarına bakmaksızın gün ışığının doğuşu için "ilk ışık kaynağıdır" (Bkz. Yazılı Kaynak). Yeryüzü ekseninin takr. 23,5° eğimi, dünyanın günlük kendi ekseni ve güneşin etrafında yıllık dönüşü dünyanın her bölgesi için yıllık ve günlük zamanlara bağlı olarak güneşin durumunu belirler. Bu, iki açı tarafından tanımlanır:

Azimut  ve yükseklik açısı Azimut : Güneşin duruşunun yatay kesit projeksiyonunu, gözlemcinin bakış doğrultusu bakımından ele alındığında, O°, 0° = Kuzey, 90° = Doğu, 180° = Güney. 270° = Batı olmak üzere sapmalar karakterize edilir. Yükseklik açısı : Güneşin duruşunun düşey kesit projeksiyonu, gözlemcinin bakış doğrultusu bakımından ele aldığında, ufki kesit üzerindedir.

Güneşin duruşunun belirlenmesi

Güneşin, her bir bölgeye dair duruşunun tespiti için uygulanan çeşitli yöntemler mevcuttur. Örneğin enlem derecesinin ve yükseklik açısının belirlenmesi yöntemi bunlardan biridir. Yıllık sürede güneş sapması dolayısıyla genel olarak dört mevsim veya güneşin duruş konumu oluşur. 21.3. ve 23.9. günlerinde gece ve gündüz eşitlenir, bu günlerde güneş inhişarı 0°'dır.

21.12' kış gün dönümü olup (en kısa gün), güneş sapması -23,5°'dir, 21.6. yaz gün dönümü olup (en uzun gün), güneş sapması +23,5°'dir.

Güneşin duruşu, enlem dereceleriyle belirlenir. 21.3. ve 23.9.saat 12:00'de (180°) güneş her bir enlem derecesi için aynı büyüklükte bir zenit açısı oluşturur.

Örn. 51 kuzey enleminde (Kassel) Zenit açısı saat 12:00'dir (180°) 51°. Güneşin yükseklik açısı ufuk üzerinden 90°-51°=39° yi kapsar.

21.6.'da güneş öğleyin saat 12:00'de (180°) 21.3. ve 23.9. günlerine göre 23,5 daha yüksektir, yani 39°+23,5°= 62,5°'dir, buna karşın 21.2. günü güneş gün ve gece eşitlemesine göre 23,5 daha alçaktır, yani 39°-23,5°= 15,5°'dir. Bu sapma tüm enlem dereceleri için aynıdır.

İşte bu şekilde, tüm enlem dereceleri için her bir mevsime göre güneşin duruşunun yükseklik açısı belirlenebilir.

Güneşin Konumu, Gölgeleme, Yardımcı Gereçler

Binanın içinde ve dışındaki gerçek güneş ışının tesirini veya gölgelemesini coğrafik konum ve çevre şartlarına bağlı olarak tespit etmek ve ortaya çıkarmak için aşağıdaki yardımcı gereçler mevcuttur:  

-Grafik gölge konstrüksiyonu

Bir yapıya gölge düşmesinin belirlenmesi, güneş yörünge süresinin (zahiri) iz düşümü yardımı ile gösterilir ve bu yatay kesitte ve dikey kesitte çizilir. Örn. Kassel'de 51° kuzey enlemindeki bir hotelin gölgelemesinin 21 Mart saat 16:00 suları için gösterilmesi gerekir. Bu zaman diliminde güneş 245°'lik Azimut açısında ve 20°'lik yükseklik açısında görünmektedir. Konum planı kuzeye doğrudur. Gölgeleme istikameti, yatay bina kenarı ile belirlenmiş, yani güneş ışını yönünde (245°) bina köşeleri paralel konuma getirilmiştir. Gölge uzunluklarını dikey bina kenarları belirlemiştir, yani gerçek bina yüksekliği(h) çevrilmiştir ve 20°'lik yükseklik açısı önerilmiştir. Gölge istikametindeki kesit noktası gölge uzunluğunu verir.

- Panorama maskesi

Kuzey, orta ve güney Almanya için, düşey kesitte (güneye bakan) çizilmiş günlük ve mevsimlik Azimut ve yükseklik açısı verili bir güneş yörüngesi süresi (DIN A4) mevcuttur. Bir saydam transparan folyo üzerine kopya edilen panorama maskeleri, araştırılan inşaat yerine bağlı olarak güneşin muhtemel yansıdığı istikamete çevrilmiş bir pozisyona getirilir. Panorama maskesine bakılarak çevrenin her bir etkisi ve tepe gölgesi üzerinden kopyası yapılan güney yörüngesi süresi 1:1 ölçeğine taşınır. Bundan sonra, folyo analiz olarak muhtemel gölgeleme, ön cephedeki veya binanın kesitindeki güneşleme gerçek ölçekte büyütülebilir.

-Horizontoskop

İnşaat yerinde, binada ve bina içinde gerçek güneş ışını ve gölge oranını tespit etmeye yarayan bir gereçtir. Horizontoskop, transparan bir gökyüzü, bir pusula, bir alt tabaka ve ışık, ışıma ve ısı v.s. için alta konulabilir ve değiştirilebilir eğim yapraklarından oluşur. Horizontoskoptaki prensip, mevcut ışık ve gölge oranlarını, örn. bir odada çizmek, göstermektir. Bir odada belirli bir noktada projeksiyonlanan pencere kesiti yardımıyla gökyüzünde ve bununla beraber eğim yaprağında ışığın girmesi için gerçek menfez kesiti tanınabilir olmalıdır. Bundan dolayı odanın her bir noktasında, binanın yönüne bağımlı olarak, her bir gün ve mevsim saati için, odaya giren ışığın ışıma oranı tespit edilebilir.

-Model simülasyon

Binanın içi ve çevresindeki senelik gölgeleme veya güneş ışınının düşmesini örneklemek için veya tespit edebilmek için, ölçeğe uygun bir modelin yapay bir güneş (paralel ışık) altında test edilmesi tavsiye edilir.

Meteorolojik realiteler

Gün ışığının yer küresi yüzeyine olan ısı yansıtması ve yoğunluğu, yıl süresince coğrafik enlemlerde, hava ve farklı hava şartlarına göre (açık, kapalı, bulutlu, kısmen bulutlu v.s.) belirlenir. Bizim için tipik gün ışığı ve güneş ışığı süresine ilişkin olarak aşağıdakilerin bilinmesi önemlidir:

Bir yıl 8760 saattir. "Açık gün ışığının" süresi bir yıl süresince ortalama takr. 4300 saattir. Almanya'da yıllık güneş saati sayısı 1300 ve 1900 saattir (Bkz. Şekil 14), bunun en az 3/4 'ü yaz yarı yılını kapsar.

Yılın en fazla zamanı, yani 2/3'ü gün ışığı saat olarak, az veya çok biçimde dağınık güneş ışığının yerel hava şartlarına bağlı olarak yer küresine ulaşır.

Doğrudan veya dolaylı olarak yerküre yüzeyine ulaşan güneş ışığı ışıması nedeniyle (Küresel ışıma), yer küre yüzeyinde ve en yakın çevresinde yerel olarak değişik iklimlerin oluşmasına sebep olur. "Ulaşan güneş ışığı saatleri onda bir saat birimi olarak dikkate alınmıştır. Veriler sadece makro iklimi kapsar, mikro iklimdeki yerel sapmalar dikkate alınmamıştır".

"Açık gün saatlerinin" zaman süresinde coğrafik enlemler, hava sebebiyle, güneşin farklı ışıması ve güneş ışığının değişik yer küresi yüzeyine yansıması söz konusudur.

Işınların yayılması fiziğinin esasları

Güneş ışıması, "çok çabuk değişen ısı kaynardır. Güneş enerjisinin sadece bir kısmı, yeryüzü atmosferi güneş ışımasını güçsüzleştirdiğinden veya ışıma kuvvetini kesintiye uğrattığından dolayı, üst yüzeye ısı enerjisi olarak dağılır.

Bu şekil zayıflatma, genelde, örn. dağıtma, ışımanın yansıması, emilmesi, toz ve nem parçacıkları (Dağınık gün ışığının nedeni) havanın su buharı miktarı, karbon dioksit ve ozon gibi değişik bulanıklaştırma faktörlerinden oluşur,

Yer yüzüne yayılan güneş ışığının toplam enerjisi 0,2'den 3,0 µm'ye kadar olan dalga uzunluğu kısmına erişir.

Toplam enerjinin yer küre yüzeyine dağılımı: 0,2-0,38 µm dalga uzunluğunda ultraviyole takr. % 3'dür ,0,38-0,78 ; µm dalga uzunluğu kısmındaki görülebilir ışıma takr. % 44'dür, (Maksimum 0.5 µm, görülebilir ışık kısmında), 0,78-3,0 µm dalga uzunluğunda infraruj ışıma takr. % 3'dür.

Küresel Aydınlanma

Bir bina için etkili güneş ışığı (bina içerisinde kısmen ısı yayılmasına dönüşen) küresel aydınlanmadır E_eg. Bu ise "doğrudan doğruya" ve "dağınık" (yer küre atmosferi ve değişik astronomik durumlar sebebiyle saçılan ısınma parçaları) Watt/m² veya örneğin aylık veya günlük, veya yıllık Watsaat/m² olan güneş ışığının toplamıdır. Doğrudan doğruya ve dağınık ışında yansıyan ışınlar, örn. komşu binaların, caddenin ve sınır sahaların üstüne yansıyan ışınlar da (bilhassa fazla yansıyanlar) dikkate alınmalıdır.

Küresel aydınlanma ısı kaynağı olarak doğrudan "pasif kullanım" yapısal ölçülerle (örn. ser tesirinden faydalanmak için cam alan için, içten ısı toplayıcı duvarlarla..) veya dolaylı "aktif kullanım" olarak (örn. kolektörlerle, solar gözelerle...) bir binanın ısı ihtiyacını karşılamak için kullanılabilir. Tersine havalandırma veya klima cihazının kullanımında küresel aydınlanmanın iştiraki, doğrudan olarak ısı etkeninin soğutma yükü elverişli bina modellerine göredir

Solar enerjinin yerel kullanımı için belirleyici veya gerekti bina veya kolektör alanda küresel aydınlanmanın enerjik hacim olarak meydana çıkarılması gerekir.

DIN 50342. bölümdeki küresel aydınlanma verileri kapalı, açık ve "orta" gökyüzü için verilmiştir Açık havada "yatay ışın gücünü güneş yüksekliğinden bağımsız olarak Wat/m2 güneş enerjisi olarak E_es ve havadan E_eH.: olarak gösterir. E_eg olarak yatay küresel aydınlatma gücü güneşden E_es ve havadan E_eH kazanılan payların toplamıdır.

Pasif ve Aktif Solar Sistemleri

Bir binanın enerji ihtiyacı enlem derecelerimizde 7- aylık ısıtma müddetince Mayıs Ağustos aylarına nispeten relatif olarak yüksektir. Eylül- Nisan aylarında küresel aydınlanma o kadar fazla yoğun olmazken, binanın enerji ihtiyacı (kalorifer, atık su ve havalandırma v.s.) çevre enerjisinin kullanımı sayesinde karşılanabilmektedir; buna rağmen uzun süreli biriktirme problemi ön planda bulunmaktadır. Solar enerjinin kullanımı ile faaliyetleri itibar' ile iki sistem birbirinden ayırt edilmektedir: aktif ve pasif olarak.

Şayet ısı kazanma ve sevk süreci binaya yerleştirilmiş bir cihaz tekniği vasıtası ile gerçekleştiriliyorsa, aktif sistem söz konusu demektir. Bu dolaysız (indirekt) sistem olarak da adlandırılır, çünkü dönüşüm süreçlerinden sonra sıcaklık verme süreci başlar.

Pasif sistemde güneş enerjisinden "doğrudan". binanın şekli, malzeme, yapı konstrüksiyonu ve yayılan solar ışının' ısı enerjisine dönüştüren, toplayan ve doğrudan binaya sevk eden her bir parçadan faydalanılır. Isı faydalanımı, ısı dönüşümü ve ısı sevkiyatı için önemli olan dört fiziksel işlem burada mevzubahis olunmaktadır:

1. Isı iletkenlik: Şayet, herhangi bir malzeme güneş ısısını absorbe ederse, güneş enerjisi ısı enerjisine dönüştürülür. Isı akımı sıcaklık değişimi ile oluşur ve bu ise özel olarak malzemenin ısı kapasitesine bağlıdır. Şayet çevre sıcaklığı örn. ısıtılan duvarın sıcaklığından düşük ise, "toplanılan" ısı enerjisi çevreye verilir.

2. Konveksiyon: Güneş ısısı vasıtasıyla ısınan duvar veya malzeme oluşan enerjiyi sıcaklık değişikliğine göre tekrar çevreye sevk eder. Duvar ile çevre arasındaki sıcaklık değişimi ne kadar yüksek olursa. o kadar da ısı sevk edilir. Bu tarzda ısınan hava yükselir.

3. Isı yayılması: Kısa dalgalı güneş ışıması malzemenin üst kısmına uzun dalgalı ışıma (kızılötesi) olarak dönüşür. Yansıma bütün yönlere ve malzemenin üst alan sıcaklığından bağımsız olarak oluşur.

4. Kollektör: Güneye yönlendirilen cam alan vasıtasıyla güneş Işini içeriye girer. Iç odada dönüşen güneş ışıması (uzun dalgalı ışıma) pencere camını geçemez ve bu şekilde de iç oda ısıtılır (Sera olayı)

Yan ışıklı veya üst ışıklı bina içinin gün ışığı ölçümü ve değerlendirmesi:

Bina içindeki gün ışığı aşağıdaki kalite kriterlerine göre değerlendirilebilir:

- Aydınlatma şiddeti ve aydınlık

- Eşitlik, homojenlik

- Kamaştırma

- Gölgeleme

Esasları: Bina içindeki gün ışığının değerlendirilmesi için daima kapalı gökyüzünün aydınlatma kuvveti (yani yaygın radyasyon) esas alınır. Yan pencereden binanın içine süzülen gün ışığı Gün ışığı oranı D (Daylight-Factor) hesabı ile bulunur. Bu oran bina içi aydınlatma kuvvetinin (Ei) paralel olarak dışarıdaki aydınlatma kuvvetine olan (Ea), D=Ei:Ea x % 100 oranı ile bulunur. Bina içi gün ışığı daima yüzde olarak verilir. örn. dış aydınlatma şiddeti 5000 lüks, bina içi aydınlatma şiddeti 500 lüks, bu nisbette D=%10 olarak bulunur.

Gün ışığı oranı daima sabit kalır. Bina içi aydınlatma kuvveti sadece dışarıda bulunan aydınlatma kuvvetine olan oranla değişir. Kapalı gökyüzünün dış aydınlatma kuvveti günlük ve yıllık mevsimden bağımsız olarak değişir. Dış aydınlatma kuvvetinin değişimi örneğin : kışın 5.000 lüks, yazın ise 20.000 lüks'dür.

Gün ışığı oranı noktada (P) birçok etkin faktörlerle bir araya gelir:

D= (DH + DV + DR) x x ki x k2 x k3

Bunun anlamı aşağıdaki gibidir:

- DH- Hava ışığı payı

- DV - inşa payı

- DR iç yansıma payı

- Azalma emsalleri

τ-Cam kaplamanın ışık geçirme derecesi

k1-Filizleme ve Pencere konstrüksiyonu payı

k2-Cam kaplamanın filizlemesi

k3-Gün ışığının eğim açısı.

Bina içindeki gün ışığının yatay aydınlatma kuvveti için buna istinad edilen yüzey DIN 5038'e göre kararlaştırılmıştır. Bu ise 0,85 m OKF nin yüksekliği kadardır.

Odanın kaplama alanı arasındaki mesafe 1 m'dir. Bu karşılaştırmalı alanda yatay aydınlatma kuvveti için sayılan noktalar (EP) tesbit edilmiştir. Benzer olarak (tayin edilen) gün ışığı oranları, gün ışığı oranı eğrileri olarak göz önünde bulundurulur. Bir kesitte eğriliğin akışı istinad edilen yüzeyin (benzer noktalarda) yatay ışık kuvveti hakkında bilgi verir ve bununla birlikte Dmin. ve Dmax. saptanır. Yani gün ışığı oranının eğimi odadaki gün ışığı akımı hakkında malumat verir.

Gerekli gün ışığı oranı D %:

Şu an geçerli kurallar DIN 5034'de (Iç odalardaki gün ışığı ve çalışma yeri kuralları ASR. 7.1.) mevcuttur. DIN, oturma odalarının ve çalışma odalarının gün ışığı gereksinimi hakkında tam bilgi sunarken, iş yerleri kurallarının gün ışığı akımının tam açıklamasını yapmamaktadır. Şu an bu konu hakkında diğer veriler yoktur. Buna rağmen gerekli gün ışığı sürecinin denkliği kontrol ve tesbit edilebilecektir.

Çalışma odaları ölçülerinin oturma odaları ile kıyaslanabileceği hakkındaki kuralla birlikte gün ışığı oranı olarak aşağıdaki değerlere çalışma odaları için riayet edilmesi gerekir:

Dmin %2 Oturma odalarında: Istinad edilen nokta-Oda ortası.

Çalışma odalarının içinde: istinad edilen nokta-odadaki en derin yer (Bkz. Şekil 33)

Dmin   %2 çalışma odalarında - iki tarafı pencereli

Dmin %2 Yukarıdan aydınlatma') çalışma odalarında, (Dm) min %4

Not: Yan pencerelerde gerekli azami gün ışığı oranı istenilenden en azından 6 defa daha fazla olmalıdır ve çalışma odalarındaki üst ışıklar ortalama gün ışığı orantısı (Dm) 2 x Dmin'den daha fazla olmalıdır.

Aydınlatma Gücü, Yansıma Oranı, Renk Yansıması ve Kamaştırma

Gün ışığının bu karakteristik özellikleri bina içi aydınlatmada büyük etkiye sahiptir. Belirli optik vazifeleri yerine getirmek için faaliyetin şekline göre gün ışığında belirli aydınlatma gücüne ihtiyaç vardır. Bundan ötürü, bina içinin çevirme yüzeyinin optik vazifelerinin talepleri ile yansıma oranının seçimini koordine etmek gerekir. Daire içindeki aydınlığın değişik teşekkülü üst yüzeyin yansıma oranına ve ön cephedeki pencerelerin değişik düzenine doğrudan bağımlıdır Denkliği değiştirebilme önlemlerine aşağıdakiler etki edebilir: - Yansıma oranı (çok yüksek) - Kamaştırma ile ışığı yönlendirme - Pencere tertibi

Kamaştırma üst yüzeyin doğrudan ve dolaylı olarak yansıması ve olumsuz satıh parlaklığının zıtlığı ile meydana gelir. Bkz. Şekil 45, 46

Kamaştırmanın oluşumunu önlemek için tedbirler:

- Güneşlik -dışarıdan

- Kamaştırma koruyucu

- içten veya dıştan güneşlikle beraber

- Mat üst yüzey

- Gün ışığı bütünleyicisinin doğru pozisyonda bulundurulması.

Yandan ışıklandırmada plastik olarak görünen gölgeleme için gerekenler:

- Güneşlik

- Parıltı giderici (Kuzeyde de)

- İhtiyati gün ışığı dağılımı

- Doğrudan olmayan kamaştırma

- Çok katmanlı veya kademeli ön cephe

Üst ışıklarda gerekli gölgeleme için tedbirler:

- Işık açıklığının kenarına düşen gün ışığı şeffaf malzemeler, ışık ızgarası veya bunun benzerleriyle filtrelenir.

- Gün ışığını tamamlayan ışıklandırma (TEB).

- Açık mat üst yüzeyler renkli ayrıntılarla (örn. Çatı makası) ile kombine edilir.

Özet: Kalite kriterleri TL - yan ışık

Gün ışığı için adı geçen kalite kriterleri öylesine uygulanmalı ki mekanla özdeşleşmelidir. Bina içindeki gün ışığı akımı ve bunun yanı sıra görüş imkanı prensip olarak ön cephenin görünüm şekli ile, içerden dışarıya doğru geçişte, tesir eder. Kademelenmiş, çok katmanlı ve bununla birlikte saydam içerden dışarıya olan geçiş, değişen mevsim şartlarında gün ışığı ile beraber değişik taleplerle karşılaşılabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

Işık Yönlendirme (Yan ışık)

Artanan hacim derinliğinde (normal durumda 5-7 m) gün ışığının şiddeti (Bkz. gün ışığı oranı eğimi) azalır. Işık yönlendirmesi büyük hacim derinliklerinde de gün ışığı aydınlatmasını sağlar.

Esasları - Işık saptırma Işık saptırması ışık düşme açısı = Yansıma açısı prensibine dayanır. Bu saptırmada amaç şunlardır :

- Gün ışığını eşit oranda dağıtmak

- Hacim derinliğinde daha iyi gün ışığı aydınlığı

- Güneşin kamaştırmasını önlemek, kış güneşinden faydalanmak

- Zenit ışık yoğunluğunu karartmak veya dolaysız olarak faydalanmak

- Bilhassa yaygın ışınları saptırmak

- İlave güneşlik yoktur (gerekirse ağaçlar) sadece kamaştırma koruyucusu içeriden takılabilir.

Lighthelves (reflektörler)

Reflektörler pencerenin önüne veya arkasında yatay bağlama tahtası kısmına takılmalıdır. Aynalı, cilalı veya beyaz yüzeyler yansıtıcı yüzey olarak kullanılır. Bunlar ışığın eşitliğini düzenler ve bilhassa tavanın uygun teşekkülünde daha da iyidir. Mümkünse, pencerenin yatay bağlama tahtası kısmına veya tavana yerleştirilmelidir.

Prizmalar

Optik prizmalar yardımıyla ışıkların yayılması seçimi ve saptırılması imkanı vardır. Prizma plakaları güneş ışığını az miktar sapmayla yansıtır ve yaygın gökyüzü ışığını içeriye salar. Prizma plakaları, güneş 'sininin içeriye girişini engellemek için aynalıdır. Prizma plakaları takr. 8 m. Hacim derinliğine kadarki yeterli gün ışığı aydınlığı sağlar.

Panorama,

Işığı Yönlendirme, Güneşlik (siper) Işık saptırma vasıtasıyla ve tavanın uygun teşekkülüyle (reflektör olarak) hacim derinliğinin kafi miktarda ışıklandırılması düzeltilebilir. Panorama muhafaza edilir. Zenit ışık yoğunluğu karartılır. Sadece kışın güneş siperi gereklidir. Mümkünse pencerenin yatay bağlama tahtasına gün ışığı tamamlayıcı ışık takılır (TEB).

Solar Camlar, Cam Tuğlalar, Jaluziler

- Solar camlar. Camların arasındaki ayna yansıtıcıları (sabit) yazın ışık yansıtıcısı ve kışın ışık transmisyonunu sağla,

- Cam tuğlalar: Prismatik olarak bilenerek denkliği yükseltir.

- Jaluziler: Ayarlanabilir açık renkli dış jaluziler gün ışığını yönlendirirler.

Kapalı Havada Bina içi (yan-üst ışık) Gün Işığı (%D) Tayini için Uygulamalar ve Metotlar:

Gün ışığı tayini ile ilgili örn. hesap yollu, çizimli, bilgisayarlı ve ölçme teknikli gibi bir dizi uygulama mevcuttur. Gün ışığının mahalde saptanması için (DH, DV, DR) DIN 5034'ten değişik bilgiler alınabilir. "inşa edilecek mahal" veya "inşa edilecek bina" için nihai karar esasını çıkarabilmek için, gün ışığı durumunun takribi taklidi önerilir. Bu ise çizimler veya modeller aracılığı ile gerçekleştirilebilir. Fakat, gün ışığı sadece üçüncü boyutta çıkarılıp değerlendirilebilir. Bundan dolayıdır ki, mahallin veya binanın modeli benzeri şartlar altında test edilebilir. Burada gün ışığının farklı safhaları deneyden geçirilebilir.

Deneysel uygulama: Bir mahal, mat, açık renkli, saydam asma tavan ve onun üzerine herhangi bir yapay ışıklandırma ve etrafındaki kaplama duvarın çevresine ayna (ufuk) yerleştirilerek dışarıdaki aynı derecede kapalı havanın gerçek etkisi taklid edilir. Takr. 2000-3000 lüks oranındaki aydınlatma gücü yeterlidir. Bir mimari modelde (M —1:20) herhangi bir lüks ölçme aleti ile yapay gök yüzünün dış aydınlatma kuvveti ölçülebilir (Ea=2000 lüks). Sonda ile model binanın içinde bulunan aydınlatma kuvveti ölçülür (Ei örn. 200 lüks), oluşan gün ışığı oranı %'si iç tarafta P noktasında yani % 10'dur. İşte bu metodla modeldeki gün ışığı oluşumu tesbit edilebilir.

Farklı malzemelerle, örn. gün ışığı oluşumu, aydınlatma şiddeti, renk nüfuzları, mahal ölçümleri v.b. yönlendirilebilir. Gün ışığının kalite kriterini muhafaza etmeye dikkat edilmelidir. Model mahalinde ışıkla yapılan deney için aşağıdaki malzemeler önemlidir: - Değişik renklerde, mümkünse pastel renkli karton veya kağıt; - Güneş siperi ve dağınık ışık oluşturmak için saydam kağıt; - Yansıtma için alüminyum varak veya benzeri parıldayan malzeme.

Bina İçinde Üst Işıkla Birlikte Gün Işığı

"Yukarıdan' gün ışıklı bina içi aydınlatması, kapalı hava koşullarındaki gün ışığı aydınlatmasında olduğu gibi aynen yan taraftan pencereli odalardaki şart ve kurallara bağlıdır.

Yan ışık nisbeten kötü denklik sağlarken (bundan dolayıdır ki D %'sine olan yüksek şartlılık) bu durum "üst ışık" da başkadır. Gün ışığı niteliği üst ışıklar vasıtasıyla esas olarak aşağıdaki faktörlerden belirlenmiş veya etkilenmişir: - Zenit aydınlatma yoğunluğu - Mahal orantısı - kalite kriterleri - Gün ışığı - Eksilme faktörleri. Bir mahaldeki iş yeri yan pencerelerden üzerindeki üst ışık mesafesi kadar uzaklıkta yer almıştır. Üst ışık vasıtasıyla üretilen kadar aynı güçle aydınlatma kuvvetine erişmek için, esas yüzeyin üstünde (0,85 m OKF) yan pencereler vasıtasıyla da oluşturulabilecek pencereleme işlemi tavan açmadan 5,5 defa daha büyük yapılması gerekir.

Gerekçe: Zenit ışığı yoğunluğu ufuktakinden 3 defa daha yüksek olduğundan yukarıdan gelen ışık daha aydınlıktır. Yani gökyüzü ışığı yan pencereden % 50 içeriye girerken, üst ışıktan %100 girmektedir. Bir mahallin !yukarıdan" ışıklandırılması mahal orantısından, yani uzunluğu, eni ve yüksekliğinden bağımlıdır. ihtimal bir oyuk efekti önlenmelidir.

TEPE IŞIĞI

Odaların, salonların, merdiven boşluklarının, v.s. havalandırması ve dumandan arındırılması için yapılabilecekler: Kubbeler, ışık elemanları, kasetler, duman çıkışı kapakları ve sabit veya hareketli jaluziler ve ısı yansıtan plastik camlar.

 Işık kubbesinin yönü kuzeye yönlendirilerek güneş ışınının gelişi ve güneş parıltısı önlenir. Güneşin geliş açısını yüksek kapak başlığı sivriltmek vasıtasıyla parıltı azaltılır. Havalandırma deliği olarak tasarlanan delikler ana rüzgar yönünün tersine yerleştirilir. Amaç, rüzgarın emme etkisini kullanmaktır.

Emme hava deliği. hava boşaltma deliğinden %20 oranında küçüktür. Kapak başlığına vantilatör tesis ederek cebri havalandırma sağlanılır, burada hava gücü 150-100 m3/s (Bkz. Şekil 2) ışık kubbesi çatı çıkışı olarak da kullanılabilir.

Duman kanalı tesislerinde aerodinamik havalandırma yüzeyine dikkat ediniz. Duman kanalının periyodik dolgusunun her biri 90 gök yönünün rüzgar tesirine riayet eder. Lee-Luv düzenlemesi, şayet çift vantilatör ana rüzgar yönünde veya yönüne karşın tesis edilmişse, uygulanır.

4 kat üzerindeki merdiven boşluklarında duman çıkış deliği gerekir.

5,5 metreye kadar değişik ışık deliği genişlikleri, özel yapılarda yardımcı konstrüksiyonsuz 7,50 m.dir. Dağınık, kamaştırmasız oda içi ışıklandırma üst ışık sistemini sunmaktadır. Cam teli tesisli shed-üst ışıkları shed salonunun bütün klima teknik faydalarını garanti eder. Alışılagelmiş düz çatıları shed çatı ile değiştirme imkanları elevatörle mümkündür.