DUVAR BEZEME RESTORASYONU
Duvar bezemelerinin tarihi binalarda çok önemli bir yeri vardır. Tarihi binaların büyük çoğunluğunun duvarlarında çeşitli kalem işleri görülür. Bu eserlerde her dönem kendi özelliklerini taşır. Bunları fresk, erken dönem, klasik dönem veya geç dönem süslemelerle kendini gösterir. Geçmişten günümüze gelen bu kültürel mirasın yaşatılması ve gelecek nesillere aktarılması gerekmektedir.
RASPA YAPMAK
El Değmeden Belgeleme : Yüzeye müdahale etmeden önce, hiçbir şeye dokunmadan yüzeyin mevcut durumunu belgelemek gerekir. Bunun için önce fotoğraf çekilir. Fotoğraflar yüzeyin konumunu, genel görünüşünü ve motif detaylarını gösterecek şekilde olmalıdır. Bütün önemli ayrıntıları kapsamalıdır. Fotoğraflar, motiflerin görünen kısımlarının bütün detaylarını gösterecek şekilde olmalıdır. Genelden detaya doğru çekilmeli, sıra numarası verilerek dosyalanmalıdır. Fotoğraflamadan başka, kamera ile çekimler yapılmalıdır. Böylece eserin restorasyonundan önceki durumu belgelenmiş olacaktır.
Raspa Yapıldıktan Sonra Belgeleme : Raspa yaparken motife ve üst yüzey tabaka yapılan her müdahale fotoğraflanır. Altta bulunan motiflerin ortaya çıkışları görüntülenir. Raspa bittikten sonra yüzeyde herhangi bir işlem yapılmadan tekrar kameraya çekilir ve fotoğraflanır. Raspa yaparak ortaya çıkarılan motifin rölevesi alınır. Bunun için motif çevresiyle beraber ölçülendirilir. Tüm geometrik detaylar ölçülür. Daha sonra motif üzerine şeffaf kâğıtlar konularak motif kâğıda aktarılır. Aktarma için ucu yumuşak, motif üzerinde duvar hasarlarına rağmen rahat kayabilen kalemler kullanılmalıdır. Duvar yüzeyinde işlemler bittikten sonra masa çalışmasına geçilir. Rölevesi alınan motif tekrar düzenli olarak yeniden çizilir. Motifin eksik kısımları tamamlanır. Son şekliyle tekrar fotoğrafları çekilir ve yeni çizimiyle birlikte dosyalanır.
Raspa Yaparak Motifi Ortaya Çıkarma : Duvar resimleri geçmişten günümüze gelene kadar birçok evrelerden geçmiş olabilir. Bir kısım bezemelerin üstleri korumak veya o döneme ait sanat anlayışını aktarmak için boyanmakta veya duvar, sıva gibi çeşitli şekillerde kaplanmaktadır. Çeşitli dönemlere ait bu motiflere, birçok döneme ait birden fazla katmandan oluşabilir. Yüzeyde yapılan bu katmanlar birçok döneme ait olabilir. Bunların kaldırılması veya dönemlerin nasıl yapılacağının belirlenmesi için Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulun’dan onay almak gerekir. Motifin ortaya çıkarılması aşağıdaki şekillerde olur.
Boya Sökücülerle : Boya sökücüyü kullanmadan önce, yüzeydeki boyanın özellikleri tespit edilir. Bunun için yüzeyden alınan numuneler laboratuarda incelenir. İnceleme neticesine göre esere zarar vermeyecek kimyasal bileşen hazırlanır. Hazırlanan bileşen sadece üst katmanın kaldırılmasına yardımcı olmalı, katman altında bulunan motife ise zarar vermeyecek şekilde hazırlanmalıdır. Günümüzde hazır boya sökücüler satılmakta fakat bunlar daha çok kalem işli eserler için değil, tahrip olmuş boyayı kaldırarak üzerine yeniden boya yapmak için kullanılmaktadır. Bu nedenle her boya sökücünün motif üzerinde kullanılması doğru değildir. Ancak özel olarak hazırlanmış boya sökücüler kullanılmalıdır.
Kazıma Aletleriyle : Yüzeydeki katmanlar alt tabakadan ayrılmış durumdaysa, bozulmuş yüzeyleri almak için spatula, bistürü, murç, gibi aletler kullanılarak yüzey raspa edilir.
Sıva Altı Motiflerini Ortaya Çıkarma : Geçmişte bir kısım kalem işlerinin üzerleri sıva yapılarak ya da duvar örülerek kapatılmıştır. Bunların çeşitli nedenleri vardır. Kendi dönemlerinin sanatını yansıtmak, eseri korumak veya dini kaygılardan dolayı. Örneğin kiliseden camiye çevrilen eserlerde fresklerin üzerinin kapatılması gibi. Bu gibi durumlarda esere müdahale etmeden önce çıplak gözle alt tabaka net olarak görülemiyorsa kızıl altı ve mor ötesi ışınlarla alt tabakalar hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. Katmanlar ve malzeme yapısı hakkında yeterli bilgiye sahip olduktan sonra, gerekli izinler alınarak üst katmanların kaldırılması işlemine geçilir.
Boya Altı Motiflerini Ortaya Çıkarma : Tarihi binalarda en çok karşılaştığımız örnekler, üstü boya katmanlarıyla kapatılmış motiflerdir. Bunlarda yine sıva altı motiflerde olduğu gibi aynı nedenlerden dolayı üstlerinin kapatıldığı tahmin edilmektedir. Hazırlanan kimyasal boya sökücü madde bir beze veya kâğıt hamuruna emdirilerek yüzeye sürülür. Boya altındaki motiflere zarar vermemesi için her sürmeden sonra suyla alta geçmeyecek şekilde ıslatılır. Katmanlar birden fazla dönemleri içeriyorsa her dönemi temsil edecek şekilde bir ayarlama yapmak uygun olabilir.
YÜZEYİ HAZIRLAMAK VE MOTİFİ AKTARMAK
Duvar Yüzeyini Hazırlama : Duvar yüzeyinde bulunan bezemelerin restorasyonu yapılacaksa, yine öncelikle fotoğraf çekilerek yüzeyin belgelendirilmesi gerekmektedir. Yüzeyin belgelendirilmesinden sonra, yüzeyin raspa yapılması gerekmektedir. Raspa yapımında çok dikkatli ve titiz bir çalışma yapılmalıdır. Raspa yapımında zemindeki motife zarar vermeden yüzey raspa edildikten sonra yumuşak fırça ile tozlardan arındırılır. Yüzeydeki oluşan kir tabakaları ise özel olarak hazırlanmış motife zarar vermeyen kimyasallar tarafından temizlenir. Yüzeyde oluşan boşluklar ve hasarlar zemine uygun seçilen dolgu maddesiyle doldurulur. Bu dolgu maddesi zeminin özelliğine ve hasarın büyüklüğüne göre zemin malzemesinin aynısından yapılan harç, macun veya alçı gibi malzemelerden yapılabilir. Spatula, macun küreği şırınga veya elle hasarlı kısımlar doldurulur. Dolgu işlemi bittikten sonra yüzey tekrar temizlenir. Dolgunun üzeri temizlenir, zımpara yapılır. Böylece yüzeydeki hasarlar giderilerek düzgün bir zemin elde edilmiş olur.
İğne Delikli Kalıpla Aktarma : Duvar yüzeyine motif aktarmada en fazla bu yöntem kullanılır. Ahşap bezeme ve birçok yüzeye aktarmada yine aynı yöntem kullanılabilmektedir. İğne delikli kalıplar motifin duvar yüzeyine hızlı ve doğru bir şekilde aktarılmasını sağlar. Bu yöntemde malzeme olarak meşe odunu kömürü, şeffaf kâğıt, iğne ve bez kullanılır. Önceden rölevesi alınan motife masa üstünde son şekli verilir. Bunun için şeffaf kâğıt üzerinde ölçülendirilir. Eksik kısımları tamamlanır. Restore edilmesi gereken bir yüzey ise eksik motifler mevcut motiflere tamamlanarak çizim yapılır. Motif çizimi tamamlandıktan sonra iğne ile delme işlemine geçilir. Bunun ucu kâğıdı parçalamayacak şekilde düzgün sivrilikte iğneler kullanılır. Meşe odunu kömürü dövülerek toz haline getirilir. Sonra bez içine konulur. Bu kömür tozunun özelliği boyaya karışmayarak rahat temizlenmesidir. Bez olarak ise piyasada genellikle bayan çorabı kullanılmaktadır. Hazırlanan motif duvar yüzeyine tutturulur. Duvara tutturmak için şeffaf bantlar kullanılmamalıdır. Geri sökülmesi esnasında yüzeydeki boyayı kaldırma riski vardır. Bunun yerine kâğıt bantlar kullanılması daha uygun olur. Başka bir seçenek ise bir başkasının motifi duvar yüzeyinde tutmasıdır. Sabitleme işleminden sonra hazırlanan bez tampon hafif darbelerle motif üzerinde gezdirilir. Tamponlama işlemi dikkatli bir şekilde yapılır. Tampon bütün yüzeyde gezdirildikten sonra eskiz kâğıdı oynatmadan yavaşça kaldırılır. Böylece motif yüzeye istenildiği şekilde aktarılmış olur.
Şablonla Aktarma : Duvar yüzeyinde aynı motiften birçok kez yapılacaksa şablonla aktarma yöntemi uygulanır. Bu ihtiyaç daha çok bordür motiflerinde ortaya çıkar. Bordürlerde birbirini takip eden birden fazla motifler olduğu için bunların seri ve en az hata ile yapılabilmesi şablonlar hazırlanır. Şablon hazırlamak için önce eskiz üzerine motif çizilir. Çizilen motif üzerine asetat veya benzeri şeffaf kâğıt konur. Kraft veya maket bıçağı gibi ucu çok keskin bıçaklarla motifin içi boşaltılır. Kesme işleminin bir mukavva veya benzeri bir zemin üzerinde yapılmasında fayda vardır. Hazırlanan şablon duvar yüzeyine kâğıt bantlarla tutturulur. Çok basit ve tek parça motiflerde elle de tutulabilir. Bu arada boyanın taşmasını engellemek için yine kâğıt bantlarla sınırlar belirlenir. Yüzeye tutturma işi bittikten sonra, kesip çıkardığımız motif boşlukları fırça veya sünger ile tamponlama yapılarak boyanır. Böylece motif boyanarak yüzeye aktarılmış olur.
MOTİFLERİN KALEM İŞLERİNİ YAPMAK
Zemin Boyaması : Yüzeye dolgu yapılarak hasarlar düzeltildikten sonra zemine astar boya atılır. Astar boya duvara ne tür boya uygulanacaksa ona göre seçilir. Örneğin plastik boya yapacaksak su bazlı astar boya, yağlı boya yapacaksak sentetik astar boya seçilir. Uygulama fırça, rulo veya püskürtme ile yapılabilir. Fırça ile sürmede fırça tamamen boya içine daldırılmaz, boya kılların yarısına gelecek şekilde daldırılır. Fırça boya kutusunun kenarına sürülerek fazlalıklar alınır. Su bazlı astar ile çalışıyorsak fırça su ile sentetik astar ile çalışıyorsak sentetik tiner ile fırçalar temizlenir. İşimiz bittikten sonra ise fırçalar asarak kurutulur. Astar boya üzeri zımparalanır. Zemin rengiyle aynı özellikte boya hazırlanır ve yüzeye sürülür. Yüzeye boya sürme işi rulo veya fırça ile yapılır. Zemin yüzeyinin küçük olması durumunda veya motif kenarlarında desen fırçaları kullanılır. En az iki kat halinde duvar yüzeyi boyanarak zemin motif yapmaya hazır hale getirilir. Herhangi bir eserin restorasyonunu yapmadan doğrudan boş bir duvar üzerine bezeme yapılması durumunda, yukarda olduğu gibi önce yüzey temizlenir. Dolgu yaparak zemin hasarları giderilir. Zımpara yapılır, astar boya atılır. Son olarak zemin boyası atılır ve yüzey bezemeye yapmaya hazır hale getirilir. Duvar yüzeyi hazırlığı bittikten sonra, motif yüzeye aktarılır. Motifi boyamak için desen fırçaları, motife uygun boya seçilir ve hazırlanır. Desen fırçaları olarak 123, 110, 145, 210, 310, 258, 410 nu.lu fırçalardan ihtiyaca göre temin edilir. Desen içi zemini büyüklüğüne göre rulo veya süngerde hazırlanabilir.
Motife Kestirme Atma : Diğer kalem işlerinde olduğu gibi motif boyamaya önce kestirme atarak başlanır. Kestirme atmanın amacı, boyamanın motif sınırları dışına taşmasını önlemektir. Böylece hem kontur çekimi hem de motif içinin boyanması daha az hata ile yapılmış olur. Kestirme atmak ve kestirme arası kalan kısımları boyamak için desen fırçaları, baston ve boya kullanılır. Kestirme atarken zeminin büyüklüğüne göre fırça seçimi yapılır. Kestirmenin kontur sınırları dışına çıkmamasına dikkat edilir. Kestirme atıldıktan sonra motif içi kestirmeler arası boyanarak işlem tamamlanır. Motifin her aşamasında bu işlemler tekrarlanır. Motifi oluşturan yaprak veya örgelere bittikten sonra bir yan kısma geçilir. Böylece motifin tamamına kestirme atılarak motif içi boyanmış olur.
Kontur çekme : Kontur, motifin sınırlarını belirleme ve motife nitelik verme işlemidir. Motife son şekli kontur ile verilir. Duvar bezemenin en zor kısmıdır. Kalem işlerini yapan kişi uzun süren çalışmalardan sonra ancak kontur çekebilir. Kontur çekmede el titremesini önlemek için daha önce yukarıda anlatıldığı gibi baston kullanılır. Yine burada diğer desen fırçalarından farklı olarak uzun kıllı samur fırçalar kullanılır. Bu fırçaların uçları uzun olduğu için bize desenler üzerinde her türlü rahat dönüş imkanı verirler. Kontur çekerken fırçanın tamamı boyaya batırılmaz, fırça ucunun yarısı boya olacak şekilde bardaktan boya alınır ve el baston üzerine dayanarak kontur çekme işlemine başlanır. Motifin tamamına kontur çekilerek motif tamamlanır. Fırçalar kullanılan boyaya uygun çözücülerle temizlenir. Su bazlı boya ise su ile sentetik boya ise sentetik tinerle temizlenir.
Flato : Flatolar, oluşturulan kompozisyonların sınırlarını belirleyen kalın çizgilerdir. Herhangi bir yüzeye kompozisyon oluşturduktan sonra, kompozisyon flatolarla tamamlanır. Flato çekmek için gerekli ölçülendirmeler yapılır, flatonun geçeceği yerler tespit edilir. Düzgün bir mastar yardımıyla veya özellikle büyük yüzeyler için ip yardımıyla çizim yapılır. Flatoyu boyamak için 258 nu.lu fırçanın ucu yaklaşık 45 derece kesilir. Düzgün bir baston veya mastar üzerine dayayarak flato çekimi yapılır. Flato çekiminde çok dikkatli olmak gerekir. Çünkü boyalar çizgi dışına taşarak bezemenin kötü görünmesine sebep olur.
Etiketler : duvar bezeme