AHŞAP OYMACILIĞI
Ahşap üzerine aktarılan bir motifin gerekli yerleri çıkarılarak, motife derinlik verme sanatıdır. Türk süsleme sanatında çok önemli bir yeri olan ahşap oyma, özellikle Selçuklu döneminde yoğun olarak kullanılmış birçok ahşap oyma eserler oluşturulmuştur. Osmanlı döneminde ise Selçuklu oyma sanatını temel alarak daha ileri götürmüş ve bizlere çok önemli bir kültür mirası bırakılmıştır.
AHŞAP OYMA MOTİF TESPİT VE ÇİZİMLERİ
Motif Çizme : Ahşap oyma çalışmalarına başlamadan önce oyulacak motiflerin kâğıt üzerine çizimi, gerekli ölçülerde büyültülüp küçültülmesi ve ahşap üzerine markalanması işlerinin yapılmasına motif masa çalışmaları denir.
Milimetrik Kâğıt Üzerine Çizimi : Milimetrik kâğıt: Üzerlerine mavi, kırmızı veya herhangi bir renkte ve genellikle milimetrik taksimat basılmış saydam olmayan kâğıtlardır. Çeşitli büyüklüklerde bulunabilirler. Bu kâğıtlar genel olarak diyagramların, bazen de krokilerin çizilmesinde kullanılır. Milimetrik taksimatın ışık kopyasında çıkmaması istenirse, mavi renkte basılmış olanı kullanılmalıdır. Saydam olan milimetrik kâğıtlar üzerine yapılacak çizimlerde silme ve kazımalarda milimetrik kâğıdın çizgilerinin kaybolmaması isteniyorsa, resim kâğıdının tersine çizilebilir. Oyması yapılacak motifin ölçekli çiziminin Milimetrik kâğıt üzerine yapılmasıdır. İncelik gerektiren hassas motiflerin büyültülmesinde, küçültülmesinde veya aynen alınmasında da uygulanır.
Eskiz Üzerine Çizimi : Eskiz kâğıtları aydıngerler kadar kalın ve saydam değildirler. Üzerlerine genellikle kurşun kalemle resim çizilir. Yarı saydam oldukları için, eskiz döneminde pek çok kullanılır. Aydıngere kıyasla ucuzdur. Kurşun kaleme ve silmeye dayanıklıdır. Mürekkebi de dağıtmaz. Piyasada 70x100 ölçüsünde bulunur. Milimetrik kâğıt üzerine çizilen motifin, çeşitli yöntem ve teknikler uygulanarak büyültmek veya küçültmek suretiyle eskiz kâğıdı üzerine çizilmesidir. Bu yöntem ve teknikler genellikle, fotokopi ya da episkop makineleri ile ölçek, orantı ve kareleme yöntemi ile yapılır.
Motif Büyültme ve Küçültme : Motiflerin büyültülüp küçültülmesinde genellikle ölçek kullanılırsa da, bazı durumlarda ölçek kullanılmadan değişik oranlarda motiflerin büyültülüp küçültülmesi mümkündür. Motiflerin büyültme veya küçültme işleri genellikle fotokopi ya da episkop makineleri ile ölçek, orantı ve kareleme yöntemi ile yapılır.
Orantı : Aynı cinsten çoklukların karşılaştırılmasına oran denir. Karşılaştırılan çokluklar aynı birimde olmalıdır. Oran birimsizdir. Eşit iki orana ise orantı denir.
Kareleme Yöntemi : Büyültmek veya küçültmek istenilen şekil karelere bölünür. İstenilen oranda kareler büyültülerek veya küçültülerek başka bir yere çizilir. Kareler esas alınarak resmin özel noktaları A noktası gibi belirlenir ve şekil çizilerek tamamlanır. Veya doğrudan doğruya özel noktaların koordinatları belli oranda büyültülüp küçültülerek çizilir. Bu özel noktalar birleştirilerek şekil tamamlanır.
Fotokopi : Bir yazı, kitap veya şeklin makine ile fotoğrafını çekerek kopyasını çıkartma işlemidir. Günümüzde kâğıdın her iki yüzüne de renkli çekim yapabilen, önceden belirlenen sayıda kopya çıkartan ve aslını büyülten ya da küçülten fotokopi makineleri geliştirilmiştir. Fotokopi makinesinin özelliğine göre yazı, resim, şekil veya motif, istenilen ölçüde zoom ayarları kullanılarak büyültülür.
Motif Aktarma : Kâğıt üzerine çizilen motiflerin oyma yapılacak olan ahşabın üzerine aktarılması gerekir. Motiflerin ahşap üzerine aktarılmasında genellikle şu yöntemler uygulanır; Kalem, cetvel kullanılarak, motif yukarıda anlatılan çizim yöntemleri ile doğrudan ahşap üzerine çizilir. Başka bir kâğıda çizilmiş olan motif, karbon kâğıdı kullanılarak tahta üzerine aktarılır. Yine başka bir kâğıda kurşunkalem ile çizilmiş olan motif, tahta üzerine ters çevrilerek üzerinden geçmek suretiyle aktarılmış olur.
AHŞAP OYMA ARAÇ GEREÇLERİ
Oyma Kalemleri : Ahşabın çeşitli şekil ve desenlerde oyma işlerinin yapılmasında kullanılırlar. Tahta oymak için marangozların kullandığı çeşitli özellikte oyma bıçakları ve kalemleri vardır Oyma bıçaklarının uçları uzunca keskinleştirilmiştir. Bu sayede; kesme-oyma açısı küçük olacağından daha kolay oyma yapılır. Genellikle ağız genişlikleri 4–40 mm arasında değişir.
Düz kalem (İskarpela) : Genişlikleri 2–40 mm arasında değişen bu kalemler, ahşap eklerin ve geçmelerin yapımında, oluk açma işlerinde, çeşitli dişi ve erkek zıvanalarda, ayrıca oyma işlerinde kullanılır.
Gönye : Yüzey düzgünlüğü, köşe kontrolü ve markalama işlerinde kullanılır. Sert ağaçtan ve metalden yapılırlar, 90°lik,45°lik ve ayarlı gönyeler şeklinde piyasada bulunurlar.
Metre : Uzunluk ölçme işlerinde kullanılan aletlere metre denir. Üzerlerinde mm, cm ve metre gibi taksimatlar bulunur. Ahşaptan ya da metalden yapılırlar. Çubuk metre, katlanır metre ve çelik şerit metre gibi çeşitlerde piyasada bulunurlar.
Çalışma tezgâhı : Üzerlerinde her türlü ahşap kesme, biçme, oyma, markalama ve sıkıştırma işlerinin yapıldığı tezgâhlardır. Kayın (Gürgen ) gibi sert ağaçlardan değişik ölçü ve ebatlarda yapılır. Kullanışlı olan çalışma tezgâhlarının üzerinde kendinden mengeneli (sıkıştırmalı) ve takım dolaplı olan çeşitleri olduğu gibi bu tezgâhlara ayrıca mengene ve işkencede bağlanabilir.
İşkence : Vida veya yay vasıtasıyla basınç yapan aletlerdir. Gövdeleri demir ve ağaçtan olmak üzere ikiye ayrılır. İşin cinsine ve şekline göre putrel gövdeli, tabla ve dar gövdeli köşe işkenceleri ile mandal ve bantlarda işkence sınıfına dâhil edilirler. Kesilecek tahtanın tezgâha bağlanmasında veya iki tahtanın birbirine yapıştırılmasındaki sıkıştırma ve tespit işlerinde işkenceler kullanılır.
Mengene : Vida sistemi ile çeneleri aracılığıyla, basınç yaparak sıkma, sıkıştırma ve tespit işlerinde kullanılan gövdeleri metalden oluşan aletlerdir. Yapılacak işin cinsine göre çeşitli büyüklüklerde bulunurlar.
Marangoz Tokmağı : Oyma kalemleri ile çalışma, bıçaklardan daha değişiktir. Daha az keskindirler. Kesme, oyma ağzı genişlikleri azdır. Uçlarının kesme açılarının düşüklüğü nedeniyle özel bir marangoz tokmağı gerekir. Sol el ile tutulan oyma kalemini tahtaya sokup istenilen açıda çalışmasını sağlar. Kısıtlı kullanım alanı vardır. Ufak ve hafif olanı kullanım için seçilmelidir. Tokmaklar değişik tiplerde olup oyma kalemleri ile çalışırken çekiç gibi kullanılırlar. Genellikle şimşir gibi sert ağaçlardan yapılır.
AHŞAP OYMAYA UYGUN AĞAÇLAR
Akçaağaç : Mobilyacılık, parke, alet kolları, rende gövdesi, takım sapları, oymacılık ve tornacılıkta kullanılırlar.
Dişbudak : Araba, fıçı yapımı, doğrama, kaplama ve merdiven küpeştesi yapımında kullanılırlar.
Ceviz: Mobilyacılık, merdiven kaplaması, parke, lambri ve model yapımında kullanılırlar.
Ihlamur: Resim aletleri, oymacılık, tornacılık, heykelcilik ve modelcilikte kullanılırlar.
Gürgen: Mobilyacılık, doğramacılık, makine parçaları, torna ve marangoz tezgâhları, işkence takım sapı, rende gövdesi, fırınlanarak parke üretiminde kullanılırlar.
Kayın: Mobilyacılık, merdiven basamağı ve parke yapımında kullanılırlar.
Maun: Mobilyacılık, model yapımı, yat imalatı ve oymacılıkta kullanılır.
AHŞAP OYMA TEKNİKLERİ
Yüzey Oyma ( Rölyef) : Yüzeyleri zenginleştirmek, estetik bir görünüm ve hareket vermek için yapılan fazla derin olmayan bir oyma türüdür. Bu oymanın yapımında kullanılan oyma kalemleri çeşitlidir. Yüzeyde uygulanan motifin özelliğine göre seçilerek kullanılır. Yüzeysel ( derinlik 5- 10 mm ) olarak süslemelerin ve resimlerin işlendiği oyma biçimi olarak tanımlanabilir. Yüzey oymacılığı (rölyef ) Avrupa da İskandinav ülkelerinde özellikle Fin halk sanatı olarak bilinir. ( İskandinav stil koltuklarında bu tür yüzey oymalarına rastlanır.) Ülkemizde Kahramanmaraş’ ta yüzey oymacılığı bölgesel bir sanat dalıdır. Masif ceviz tahta üzerine yüzey oymacılığı yapılmış çeyiz sandıkları, ahşap dresuar, orta sehpaları, mücevher sandıkları vb. gibi ürünler yaygın olarak kullanılmaktadır. Yüzey oymacılığında en basiti üç bıçak hareketi ile tahta yüzeyinden kesilen üçgen kesimli “üç kesim”dir.Bu kesim işler üzerinde çok sık uygulanmadığında oldukça güzel bir süsleme ortaya çıkabilir fakat buda beğeniye göre ortaya çıkabilen bir görüştür. Üçgen oymayı yapmak fazla zor değil fakat sonsuz örnekleri devamlı olarak aynı şekilde yontmak sıkıcı olabilir. Hatta şekilleri dikkatli ve hassas bir şekilde çizmek yontma işleminden daha fazla zaman alabilir.
Alçak Yüzey Oymacılığı : Derinliği yüzeyden 3-5mm’yi geçmeyen rölyeflerdir. Yapılacak motif ana hatlarıyla aslına uygun olur. İşlenmesi ve temizlenmesi kolaydır. Zarif uygulanışı ve görünüşünden dolayı oldukça kullanışlıdır.
Yüksek Yüzey Oymacılığı : Alçak yüzey oymacılığından daha derin ve hareketli bir uygulamadır. İşlenen motifler daha canlı olarak görülür. Alçak yüzey oymacılığından farkı derinliklerde meydana gelen kabartmaların daha güçlü işlenir olmasıdır.
Derin Oyma : Oyma derinlikleri 10 mm.den fazla olan oymalardır. Kalem çok derinlere inerse derin oyma diye isimlendirilirler. Genellikle düz yüzeyli derin oyma ve kabartmalı derin oyma tekniği şeklinde uygulanırlar.
Düz Yüzeyli Derin Oyma Tekniği : Ahşapta düz bir yüzey oluşturulur. Motifler yüzeyde derin oyma ile belirtilir.
Kabartmalı Derin Oyma Tekniği : Özellikle kitabelerde, yazılarda, arabesklerde çok zengin bir görünüş veren ve en çok kullanılan bu ahşap tekniğinde rölyefler engebeli yuvarlak bir yüzey meydana getirmek üzere işlenmiştir. Bazı örneklerde kabartmalar çok yüksektir ve ajur tekniği etkisini verir.
Oyma Kuralları :Motif yüzeye en az hata ile aktarılmalı. Motife uygun Oyma kalemleri seçilmeli. Oyma kalemleri tekniğine uygun bilenmeli. Tezgah üzerinde oyma kalemlerinin keskinliğinin gitmemesi için, kalemlerin uçları birbiriyle temas etmemeli. İş parçası tezgaha işkenceyle tutturulmalı veya motifin özelliğine göre tırnak demiri ile tezgaha bağlanmalı. Tırnak demirinin iş parçasına zarar vermemesi için, tırnak demiri ile iş parçası arasına ahşap parça konmalı. Oyma işlemi aşırı darbe uygulanmadan serbest elle veya ahşap tokmakla yapılmalı. Oyma kalemleri lif yönlerine uygun kullanılmalı.
Etiketler : ahşap oyma