DÖŞEME ÇEŞİTLERİ

BETONARME DÖŞEMELER

Döşemelerde betonarme, taşıyıcı olarak yığma ve iskelet taşıyıcı sistemli birçok yapıda kullanım alanı bulmuştur. Bunun nedeni yığma yapılarda betonarme hatıllarla, betonarme iskelet yapılarda ise kirişlerle bütünleşerek uyumlu çalışması ve gerektiğinde yaklaşık 40-50 m² dolayında açıklıkları geçebilmesidir.

Betonarme döşemelerin olumlu yönleri:

• Monolitik dökülebilmesinden dolayı düşey taşıyıcı elemanlarla kolayca bütünleşebilmesi,

• Böylece karkas yapıların yanal yüklere karşı stabilitesinin artması,

• Konstrüksiyon yüksekliğinin azlığı,

• Büyük, küçük her türlü açıklık geçmeye uygunluğu,

• Uzun ömürlü olup bakım giderlerinin azlığı,

• Yaratıcı mimari biçimlerde ve çeşitlilikte yapılabilmesi olasılığı, Örneğin düz, mantar, kaburgalı, kaset, nervürlü vb.

• Yığma yapılarda duvarları bütünleştirici, binanın yan yüklere karşı dayanımını artırıcı özellikte olması,

• Yangına karşı dayanıklı, hatta önleyici olmaları.

Betonarme döşemelerin olumsuz yönleri:

• Kendi ölü ağırlığının taşıdığı yüke oranla fazlalığı,

• Ses yalıtım özelliği darbe etkili sese karşı az olması ve bu nedenle iyileştirici kaplama malzemesi gerektirmesi,

• Betonarmenin kalıp gerektirmesi ve sertleşinceye kadar destek gerektirmesi,

• Kalıp işçiliğinin ve kalıp malzeme giderinin fazlalığı.

Betonarme döşemeler geçtikleri alanın biçimine ve büyüklüğüne göre değişik tipler oluştururlar:

• Plak döşemeler

• Nervürlü döşemeler

• Kaset döşemeler

• Asmolen döşemeler

• Kirişsiz (Mantar) döşemeler

Plak Döşemeler, belli açıklıkta tek ya da çift doğrultuda yük alabilen plak döşemeler, genelde dört duvar ya da dört kirişten oluşan dört ayrı mesnete otururlar. Bazı hallerde mesnet sayısı üçe, daha özel hallerde ise karşılıklı olmak koşuluyla ikiye inebilir. Plak döşemelerin her doğrultudaki yük dağılımı, mesnet koşullarına ve plağın kalınlığına göre değişir. Kural olarak kısa doğrultuda çok, uzun doğrultuda az yük aktarılır. Plak döşemeler yaklaşık 25 m² alanları geçerler. Buna göre bir kenarı en fazla 6-7 m dolaylarında, diğer kenarı ise söz konusu alanı verecek şekillerde plak döşeme uygulanabilir. Ancak geçeceği mesafe koşullara göre de değişebilmektedir. Çoğunlukla dikdörtgen veya kare şeklinde uygulanan (ayrıca üçgen, değişik çokgenler, daire ve eğrisel herhangi bir şekilde de uygulanmaları mümkün olan) plak döşemeler afet bölgeleri yönetmeliğine göre, en az 10 cm kalınlıkta olmalıdırlar.

Nervürlü döşemeler, dikdörtgen veya benzeri büyük açıklıklarda ana kirişlerin arasına uzun yönde (yani kısa kirişten kısa kirişe) "nervür" veya "diş" adı verilen daha küçük teli (ikincil) kirişler atılarak yapılan döşemelere nervürlü (dişli) döşemeler denir. Nervürlü döşemeler yaklaşık 5x6 m² boyutlarına kadar kullanılabilirler. Nervürlerin genişlikleri en az 5 cm, araları ise en fazla 70 cm olur. Nervürlü döşemeler tek doğrultuda çalışan dişli döşemelerdir.

Kaset döşemeler, her iki doğrultudaki nervürleri yük taşıyacak şekilde ve aynı kesitte olan dişli döşemelere denir. Yalnızca tek doğrultuda yük taşıyan nervürlerden meydana gelen döşemeler enine bağlantı kirişleri olsa bile kaset döşeme sayılmazlar. Başka bir ifadeyle geçilecek büyük açıklığın boyutları kare veya kareye yakınsa her iki yönde aynı boyutta teli kirişler atılarak kaset döşeme denilen döşeme tipi elde edilir. Bu tür döşemelerde kaset gözlerinin büyüklüğü ve derinliği sistemin geçtiği açıklığa bağlı olarak değişir, bununla birlikte kaset döşemelerin 80 ile 120 m²' lik bir alanın örtülmesinde kullanılması uygundur.

Asmolen döşemeler, içlerinde "asmolen bloğu" adı verilen pişmiş toprak blokların olduğu bir cins nervürlü döşemelerdir. Bazı mekanların içinde sarkan kirişlerin yer alması, estetik veya teknik açıdan istenmeyebilir. Ters kirişlerin kullanılamadığı yerlerde bunu sağlamak için geliştirilmiş döşemle tipleridir. Bu döşemelerde 40 cm boyunda, 20 cm genişliğinde ve 20 cm yüksekliğinde asmolen bloklar arasında 10 cm genişliğinde nervürler yer alır. Blokların ve nervürlerin üstünde en az 7 cm kalınlığında bir basınç tablası vardır. Bu sistem, kalınlıkları asmolen blok yüksekliği ile basınç tablası kalınlığı kadar olan yassı kirişler tarafından taşınır. Bu şekilde sarkan kirişleri olmayan bir kiriş-döşeme sistemi elde edilmiş olur. Asmolen döşemelerde yaklaşık 6x9 m boyutlarında olabilirler. Asmolen döşemelerde iki farklı malzeme birlikte kullanıldığı için karma döşemeler grubu içerisinde de sınıflandırılabilir.

Kirişsiz döşemeler, diğer bir adıyla mantar döşemeler, kirişsiz olarak doğrudan doğruya betonarme kolonlar ya da perdeler üzerine oturan ve bunlarla eğilmeye dayanıklı birleşimi sağlanmış iki doğrultuda donatılı sürekli plaklara denir.

Kirişsiz döşemelerde yüklerin düşey taşıyıcılara aktarımı noktasal olduğu için döşeme plağı ile kolonun birleştiği bölgedeki zımbalanma olasılığı önem kazanmaktadır. Bu olumsuz davranışı azaltmak, daha doğrusu zımbalamaya esas olacak zımbalama çevresini büyütmek için döşeme plağı ile kolon arasında bir geçiş bölgesi oluşturulabilir. Geçiş bölgesi kolon ucuna gelen bir başlık ve/veya buna ek olan, başlığın üzerine gelen bir tabladan oluşur. Başka bir deyişle kirişsiz döşemeler başlıklı, başlıklı-tablalı veya başlıksız yapılırlar. Başlıklı ve tablalı kirişsiz döşemeler mimarlıkta mantar döşemeler adıyla bilinirler. Kirişsiz döşemelerin başka bir olumsuz yanı, deprem yükü gibi yatay yüklerin aktarımında kirişli döşemelere oranla daha dayanımsız olmalarıdır. Bu nedenle deprem bölgelerinde kullanılmalarında dikkatli olunması doğru olacaktır. Kirişsiz döşemeler genellikle yapı yüksekliğinin az tutulması gereken yerlerde ve düz bir tavan istendiğinde uygun olurlar. Tavanda süreklilik gerektiren depolarda, hafif ve değişebilen bölmeli bürolarda, fazla derine inmesi istenmeyen temellerde ve benzeri durumlarda kullanılır.

AHŞAP DÖŞEMELER

Ahşap döşemelerde taşıyıcı elemanlar kirişler olduğundan, düzenlenmesinde açıklık, aralık, ahşap kiriş boyu ve yük önemli faktördür. Ahşap döşemelerde kirişler eklenmeden kullanıldığı için açıklık, ekonomik olarak bulunabilecek en uzun ahşap kiriş boyu ile sınırlıdır.

Ahşap döşemeler, ahşap kirişlerin üzerine bir kat ahşap kaplama yapılarak veya bu kaplamanın üstüne ayrıca ahşap parke çakılarak oluşturulur. Ahşap kirişler üstlerine gelecek yüke göre genellikle 1/2 oranında 5/10 veya 6/12 cm olarak boyutlandırılır Ahşap iskelet yapıların zemin katliamda taban kirişleri üzerine, üst katlarda ise başlık kirişleri üzerine oturtulur ve çakılır. Ahşap kirişli döşemeler, betonarmelerden daha hafif oldukları için yığma yapılarda da kullanılmaktadır. Yığma yapılarda döşeme seviyesinde duvar kalınlığı azalıyorsa çıkıntı veya duvar tamamen bitiyorsa, üzeri izole edilerek yastık kirişi konur. Ahşap kirişlerinin uçları bu yastık kiriş üzerine oturtulur ve çakılır. Duvar aynı kalınlıkta devam edecek ise kirişlerin uçları duvara gömülür. Duvar içinde kalan ahşap kiriş uçlarının, duvarın neminden etkilenerek çürümesini önlemek için izole edilir ve etrafında hava boşluğu bırakılır. Gerekirse ahşap kiriş duvara lama kenetlerle bağlanır. Duvara paralel veya dayalı ahşap kirişlerin arasında normalde 2-3 cm boşluk bırakılır ve temas ediyorsa izole edilir.

Ahşap döşemenin yükünü taşımak ve mesnetlere aktarmak için bina planına uygun olarak ahşap kirişlerle aşağıdaki genel kurallara uyularak kirişleme yapılır :

1. Ahşap kiriş kesitine göre geniş kenarı dik gelecek şekilde yerleştirilir.

2. Kirişler, üstü kapanacak hacmin, kısa açıldığı doğrultusunda atılır.

3. Kiriş uçları, taşıyıcı duvar ve kirişler üzerine oturtulur.

4. Eksenleri arasındaki aralık ve boyutları hesaplanarak bulunur.

Kullanılan döşeme kirişleri genellikle dikdörtgen kesitli olurlar. Normal olarak 40-60 cm aralıkla 4-5 m'lik açıklıklara atıklar. Bu kirişlerin boyutu ve aralıkları, kirişin uzunluğuna ve üzerine kaplanacak malzemenin cinsi ve üzerine gelecek yüke göre belirlenir. Ahşap döşemeler kolaylıkla ve kısa zamanda yapılabilir, hafif, görünümleri güzel ve sıhhi olurlar. Kolay yanmaları, dayanımlarının az olması ve çürümeleri, ses ve ısıyı geçirmeleri bu döşemelerin sakıncalı yönlerini teşkil ederler. Döşemenin ses ve ısıya karşı izole edilebilmesi için döşeme kaplaması ve tavan arasına ses ve ısıya karşı yalıtkanlar konur.

ÇELIK DÖŞEMELER

Metal malzeme üretiminin artmasına, metallerin perçin, kaynak gibi birleşim elemanlarıyla bir araya getirilme olanağının gelişmesine paralel olarak, tüm taşıyıcı sistemi inşaat çeliğinden olan yapılar ortaya çıkmış, doğal olarak bu tür yapılarda döşemeler de değişik çelik profillerden oluşturulmuştur. Bu bağlamda döşemelerde I, L, U, Z,T gibi ana profiller kullanılarak döşemelerin oluşturulmasına başlanmıştır. Son yıllarda döşemedeki işlevlerin karşılanması, konstrüksiyon kolaylığı gibi nedenlerle trapez kesitli profiller de döşeme inşaatında kullanılmaya başlanmıştır.

Bu tip döşemelerde kirişler tıpkı ahşap döşemelerde olduğu gibi kısa açıklık doğrultusunda atılır. Kirişler için normal ve geniş başlıklı profiller kullanıldığı gibi özel formlu profiller ile kafes şeklinde imal edilen kirişler de kullanılırlar. Putreller duvara oturtulan bağlama demirleri üzerine yerleştirilirler. Bu lama demirlerinin iki görevi vardır:

1. Putrellerden gelen yükleri duvar sathına yaymak.

2. Binanın duvarlarını boyları doğrultusunda birbirine bağlamaktır.

Kirişleri yangına ve paslanmaya karşı korumak için amacı ile putreller beton içine alınır. Beton sathı beton üst seviyesinde teşkil edilir. Döküm için kalıp yapmak veya hazır hurdiler koymak yoluna gidilir.

KARMA DÖŞEMELER

Karma döşemeler ilke olarak, tek bir malzeme türünün tüm işlevi karşılaması yerine, değişik malzemelerin bir arada kullanılması düşüncesinden doğmuştur. Örneğin, putreller arasına ahşap çelikleme konması, putreller arasına volta döşeme tarzı seramik putrel konması gibi. Burada esas ilke, ana taşıyıcının tek bir malzemeden olması, yüklerin bu döşemeye iletilmesinde kullanılan ikincil taşıyıcının bir diğer malzemeden yapılmış olmasıdır.

İki veya daha fazla malzemenin birlikte kullanıldığı döşeme sistemlerinin başlıca tipleri:

• Asmolen döşemeler

• Çelik-prekast beton panel döşemeler

• Ahşap kirişli-dolgu malzemeli (tuğla, cüruf, taş, vs) döşemeler

• Çelik kirişli, şap üzerine çeşitli kaplama malzemelerinin kullanıldığı tiplerdir.

Karma döşemelerin en çok bilineni demirin tuğlayla birlikte kullanılmasıyla oluşturulan "Volta" adı verilen döşemelerdir. Eskiden çok uygulanan bir sistemdir. Bu sistemde I putrellerin arası küçük tonozlar halinde örülmektedir. (normal veya delikli tuğla ile). Örgü için tonozlarda olduğu gibi kalıba ihtiyaç vardır. Kalıplar genellikle putrellere bir asla tertibatı ile asılırlar ve kamalar vasıtasıyla sıkıştırılırlar. Tonozlar çimento harcı ile işlenmelidirler ve putrellerin üst hizasına kadar dolgu betonu ile doldurulur. Volta döşemelerde kemer açıldığı kiriş açıklığının 1/3' ünden büyük olamaz.

Yapı teknolojisinin gelişmesiyle birlikte kullanılan bir diğer karma döşeme türü filigran döşemelerdir. Filigran kirişler taşıyıcısı yönünden pişmiş toprak, beton ve demir gibi birkaç ayrı malzemeden oluşabilmekte, bunlara yük yayan ikinci' elemanlar da yine başka malzemelerden yapılabilmektedir. Bu tür döşemelerdeki en önemli özellik kirişlerin prefabrike olarak yapılabilmesi, taşınabilmesi ve bu nedenle hızlı bir yapıma olanak sağlayabilmesidir. Ayrıca bu tip döşemelerde kalıp masrafı en aza indirilebilmektedir.

İŞLEV VE KONUMLARINA GÖRE DÖŞEMELER

Döşemeler binada bulunduğu yere ve özel olarak kendisinden beklenen işlevi karşılaması nedeniyle bu tür bir sınıflandırma yapılmıştır:

1. İç ve dış döşemeler.

2. Zemin oturan ve oturmayan döşemeler: Binaların zemin ve bodrum kat (en alt) döşemeleri zemine oturan, ara kat döşemeleri ise zemine oturmayan döşemelerdir.

3. Altları açık veya ısıtılmayan döşemeler Binalarda konsol altları ve tüp geçitlerin döşemeleri bu tiptir.

4. Düşük döşemeler: Islak ya da sulu hacimlerde büyük çaplı atık su borularının gizlenmesini sağlamak amacıyla yapılır.

5. Yükseltilmiş döşemeler: Bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle birlikte ofislerde, döşeme üzerinde oluşan kablo kirliliğini gizlemek amacıyla uygulanır.

YAPILIŞ ŞEKLİNE GÖRE DÖŞEMELER

Yapı teknolojisinin ilerlemesiyle birlikte döşemeler değişik şekillerde yapılabilmektedir. Buna göre;

1. Yerinde dökülen döşemeler: Bunları da yapımında kullanılan malzeme ve sistemlere göre :

• Betonarme döşemeler

• Betonarme ve dolgu malzemeli döşemeler (asmolen, gazbeton)

• Karma döşemeler (taş, tuğla, çelik, ahşap, beton)

2. Yerinde uygulanan döşemeler: Bu tipi ahşap veya çelik kirişli döşemeler oluşturur.

3. Montaj döşemeler: Kullanılan sisteme göre değişik gruplara ayırabiliyoruz:

• Döşeme panoları: Düz panolar (betonarme, gazbeton, metal trapez levha) ve kendiliğinden kirişli panolar (betonarme) olmak üzere iki tipi vardır.

• Döşeme kiriş ve panoları.

Döşeme kiriş ve dolgu elemanları (beton, çelik, pişmiş toprak)